A Fishy Tale

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/20.png">  ඇන්ඩෘ: ඒක හරි! මේවා ක්ලික්බේට් වෙන්නේ ඇයි කියල තේරුම්ගන්න පල්ලෙහා පැහැදිලිකිරීම බලන්න. ''(text-colour:yellow)[01. පසුගිය සති 2 තුළ ඔබ මාලු ආහාරයට ගත්තද? එහෙනම් ඔබේ ජීවිතය අනතුරේ විය හැකියි!"]'' -- භීතිය ඇති කිරීම, කුපිත කිරීම, මතභේදාත්මක වාක්‍ය ඛණ්ඩය හඳුනාගත හැකිය. ''(text-colour:yellow)["02. අපේ ජීවිත ඉවරයි! රජය මේවාට වන්දි ගෙවිය යුතුයි!" -- මත්ස්‍ය විෂවීම නිසා ධීවරයින් හර්තාලයකට සැරසෙයි!"]''-- චිත්තවේගීය ප්‍රේරක, සංවේදී භාෂාව, දොස් පැවරීම, අනුමාන කළ අන්තර්ගතය හඳුනාගත හැකිය. ''(text-colour:yellow)["3. මුහුදට වස දැම්මේ කවුද? මෙම සුවිශේෂී පටිගත කිරීම ඔබව පුදුම කරනු ඇත!"]'' -- සංවේදී අන්තර්ගතය, කම්පන සහගත ප්‍රකාශ, ප්‍රකෝපකාරී වාක්‍ය ඛණ්ඩ, සත්‍යාපනය නොකළ මතයන් හඳුනාගත හැකිය. --- [[> සංවේදීකරණය යනු කුමක්ද?->> What is Sensationalizing?]] [[> ඉදිරියට යන්න ->> Learning Milestone 2D]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/35.png"> //ඔබට මේක පැටලිලා වගේ. අපි මේක ආයේ උත්සහ කරමු. මතක තබා ගන්න, අපි ක්ලික්බේට් මාතෘකා තමයි සොයන්නේ. ඔබට ඒවා කෙබඳුදැයි මතක් කරගැනීමට අවශ්‍ය නම්, [[ඇන්ඩෘ ඒ ගැන කලින් පැවසූ දේ සිහිපත් කරන්න->> What is a Clickbait?]].// --- [[> නැවත උත්සහ කරන්න->> Let's look at some sample clickbait titles]]

<img src = "https://afishytale.com/images/chapter3/14.png"> Mr. Perera: Good job! According to the Verite Research's Media Ownership Monitor, there are 10 media outlets owned by the government. They represent TV, Radio, Newspappers, and also Websites. The Government also owns some Media Companies and Groups such as the //''Lake House, Sri Lanka Broadcasting Corporation (SLBC), Independant Television Network (ITN)''//, etc. --- <a href='https://sri-lanka.mom-gmr.org/' target='_blank'>> Learn More at Verite Research's Media Ownership Monitor</a>

<img src = "https://afishytale.com/images/chapter3/1.png"> Mr. Perera: Oh you are close. But not quite. You should check out the Verite Research's media Ownership Monitor. That have this information there. --- <a href='https://sri-lanka.mom-gmr.org/' target='_blank'>> Check out the Verite Research's Media Ownership Monitor</a> [[> Try again->> Continue to learn about media ownership]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/14.png"> ජානකි ගුරුතුමිය : ඔබට ඒ ගැන විශ්වාසද. හොඳට හිතල බලන්න. මේ සමාජ මාධ්‍ය පළ කිරීම් සහ පුවත්පත් ලිපි එකකවත් ඒ ප්‍රකාශයන් ඇත්ත කියලා කියන්න එක සාක්ෂියක්වත් තිබුනේ නැහැ. ඒගොල්ලෝ ඉදිරිපත් කරන තොරතුරු වලට විශ්වාසනීය මූලාශ්‍ර තියෙනවා නම්, එකනිවැරදිව සඳහන් කරන්න ඕනේ. -- [[> නැවත උත්සහ කරන්න->Accu2]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/a9.png"> සිද්ධිය සම්බන්ධයෙන් පළවුන පුවත් සහ සමාජ මාධ්‍ය පළකිරීම් තුලින් කරන්නේ ජනතාවට ඇවිස්සීමක්ද නොමග යැවීමක්ද? --- [[> ඔව් ->> Pur1]] [[> නැත->> Pur2]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/3.png"> //අපිට එහෙම හිතෙන්න පුළුවන්... යම් සිදුවීමක් වාර්තා කිරීමට සහ ජනතාවගේ අවධානය දිනා ගැනීමට, බොහෝ ප්‍රවෘත්ති ආයතන එය සත්‍ය හෝ අසත්‍ය දැයි තහවුරු කර ගැනීමට පෙර තොරතුරු ප්‍රකාශයට පත් කිරීමට වැඩි අවධානයක් යොමු කරයි. නමුත් එය නිවැරදි හෝ සදාචාරාත්මක නොවේ.// --- [[> අපි තවත් වරක් උත්සාහ කරමු ->> It should be presenting facts with integrity and fairness]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/14.png"> ජානකි ගුරුතුමිය : ඔබට ඒ ගැන විශ්වාසද. හොඳින් හිතල බලන්න. මෙම සමාජ මාධ්‍ය පුවත් සහ ප්‍රවෘත්ති වලින් දෙන තොරතුරු වලින් ඇත්තටම මොකද්ද වෙන්නේ කියලා කියන්න පුලුවන්ද? -- [[> නැවත උත්සහ කරන්න->> RelYes]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/a7.png"> සිද්ධිය සම්බන්ධ පුවත් ලිපි සහ සමාජ මාධ්‍ය පළකිරීම් විශ්වාස කළ හැකි ඒවාද? --- [[> ඔව් ->Accu1]] [[> නැත ->Accu2]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/a0.png"> //මෙම ක්‍රියාකාරකමට අපි බිලාල්ගේ චැට් ගෘප් තුළ බෙදාගත් පණිවිඩයක් භාවිතා කරමු.// පණිවිඩය: (bg:yellow)[(text-colour:black)[//''අනතුරුදායකයි! මාලු ආහාරයට ගන්න එපා!'' විශ්වාසදායක ආරංචි මාර්ග සදහන් කරන පරිදි අපගේ ප්‍රාදේශීය වෙරළබඩ ප්‍රදේශයේ මාලුන් විෂ සහිතයි! මෙය ඉතාමත් බැරෑරුම් අවස්ථාවක් මන්දයත් නිසි සුව කිරීමේ ක්‍රමයක් නැති නිසා මේ මාලු ආහාරයට ගැනීම ඔබගේ ජීවිතය අනතුරේ දැමිය හැකියි!මෙය මට විශ්වාසවන්ත ආරංචි මාර්ගයකින් ලැබී ඇති බැවින් මෙය 100% සත්‍යයි. නැවුම් මාලු ආහාරයට ගන්න එපා! මාලු අල්ලන්න යන්න එපා! එය හැමෝගෙම ජීවිතේ අවදානමක හෙලයි! ''මෙය ඔබ දන්න අය අතර හැකිතාක් බෙදාගන ඔවුන්ගේ ජීවිත බේරාගන්න!!''//]] --- [[> ක්‍රියාකාරකම පටන් ගන්න->Currency]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/5.png"> ජානකි ගුරුතුමිය : දැන්, මුලින්ම අපි කරන්න ඕන දේ තමයි මේ සම්පුර්ණ කතාව ඇත්තක්ද බොරුවක්ද කියල දැන ගන්න එක. බිලාල්, වැරදි තොරතුරු (disinformation) සහ නොමග යවන තොරතුරු (misinformation) කියල කියන්නේ මොකක්ද කියලා දන්නවද? --- [[> ඔව්, මම දන්නවා !->> Yes, I know what misinformation and disinformation is!]] [[> නැහැ, ඒ කියන්නේ මොකක්ද? ->> No, what is that?]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/31.png"> ජානකී ගුරුතුමිය : සපයා ඇති අයදුම්පත්‍රය හරහා හෝ විධිමත් ලිපියක් හරහා පොදු අධිකාරියට තොරතුරු ලබා ගැනීමට විධිමත් ඉල්ලීමක් ඉදිරිපත් කරන්න පුළුවන්. මෙය භෞතික හෝ ඩිජිටල් ආකාරයෙන් ඉදිරිපත් කරන්න පුළුවන්. ආයතනය යටතේ සිටින තොරතුරු නිලධාරින් මේ තොරතුරු ඔබට පහසුවෙන් සහ ඉක්මනින් ලබා දෙන්න වුවමනායි. ඇත්තටම, මේ ක්‍රියාවලිය ගැන පරස්පර මත සහ විවිධ අදහස් තියනවා. නමුත් මතක තබා ගන්න ඕනේ වැදගත්ම දේ ඒක එතරම්ම සරලයි කියන එක! විදුහල්පතිතුමා : ඔව්, මේ ක්‍රියාවලිය කොයිතරම් පහසුද කියලා බොහෝ අය දන්නේ නැති නිසා, එක භාවිත කරන්නේ නැති එක කණගාටුවට කාරණයක්. වැඩි පිරිසක් මේ ගැන දැනගෙන මේක සාමාන්‍ය ක්‍රියාවක් විදිහට කරගන යනවනම්, එය රාජ්‍ය ආයතනවල විනිවිදභාවය පවත්වා ගැනීමට විශාල තල්ලුවක් වෙන්න පුළුවන්. --- <a href='http://www.rticommission.lk/' target='_blank'>> තොරතුරු දැනගැනීමේ ( RTI) පනත ගැන තව දැනගන්න පිවිසෙන්න</a> [[> සමහර විට අපට මෙම පුවත්පතට RTI ඉල්ලීමක් ඉදිරිපත් කර ඔවුන් මෙම තොරතුරු ලබා ගත් ආකාරය බලා ගත හැකි වේ!->> Perhaps we can submit a RTI request to this newspaper and see how they got this information!]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/9.png"> විදුහල්පතිතුමා : මම අපේ මාධ්‍ය අධ්‍යයනය භාර ජානකී ගුරුතුමිය, හමුවෙන්නයි යන්නේ. මේ දේවල් අහන්න හොඳම කෙනා ඇයයි. //බිලාල් ට ජානකි ගුරුතුමියව මතකයි. ඇය, ඇයගේ කරුණාවන්තකමට සහ මාධ්‍ය අධ්‍යනය සම්බන්ධ ඇගේ දැනුමට ඉතා ප්‍රසිද්ධයි. ඇය ගුරුවරියක් වීමට පෙර පුවත්පත් කලාව හැදෑරු ශිෂ්‍යාවක් වූ අතර ප්‍රමුඛ පෙළේ ජාතික ප්‍රවෘත්ති ආයතනයකද සේවය කලා. // විදුහල්පතිතුමා : අපිත් එක්ක මේ කතාවට සම්බන්ධ වෙන්න කැමතිද බිලාල්? දවල් ආහාර විවේකයේදී අපි මගේ කාමරයේදී කතා වෙන්න හිතාගන ඉන්නේ. --- [[> ඔව්, මේ පිළිබඳ තවත් විස්තර දැන ගැනීමට අවශ්‍යයි.->> Yes, I want to join and learn more]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/21.png"> ජානකි ගුරුතුමිය : CRAAP යන්නෙන් අදහස් කරන්නේ කාලීන බව, අදාළත්වය, අධිකාරිය, නිරවද්‍යතාවය සහ අරමුණයි. තොරතුරු වල විශ්වාසනීයත්වය තහවුරු කරද්දී තමයි මේක ප්‍රධාන වශයෙන්ම පාවිච්චි කරන්නේ. CRAAP භාවිතයේදී විවිධ කෝණයන් ඇගයීමට අපට අපෙන්ම අහන්න ඕනේ ප්‍රශ්න කීපයක් තියනවා. ඒවා පාවිච්චි කරලා ඕනෑම කෙනෙකුට මෙම පරීක්ෂණය කරන්න පුලුවන්. මේ තියෙන්නේ ඒ ප්‍රශ්න: 0. //(text-colour:yellow)[Currency]: //කාලීන බව : එම තොරතුරු යාවත්කාලීනද? 0. //(text-colour:yellow)[Relevance]: //අදාළත්වය : මෙය මාතෘකාව හරියට අදාළව කතා කරනවාද? 0. //(text-colour:yellow)[Authority]:// අධිකාරිය : මුලාශ්‍රය විශ්වාසදායකද? 0. //(text-colour:yellow)[Accuracy]:// නිරවද්‍යතාවය: සාක්ෂි යොදාගන තොරතුරු වලට සහාය දක්වනවාද? 0. //(text-colour:yellow)[Purpose]:// අරමුණ: දැනුවත් කිරීමට, ඒත්තු ගැන්වීමට හෝ නොමඟ යැවීමට අදහසක් තිබේද? පුවත්පත්වල සහ සමාජ මාධ්‍යවල අපි දැක්ක මාළු විෂ පිළිබඳ ලිපි බැරෑරුම් ලෙස ගන්න තරම් විශ්වාසදායකද නැද්ද කියන එක බලන්න අපිට මේ පරීක්ෂණය පාවිච්චි කරන්න පුලුවන්. --- [[> මිය යන මාළු සම්බන්ධ පුවත් සඳහා CRAAP පරීක්ෂණය යොදන්න->> Begin exercise 1]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter3/1.png"> Mr. Perera: When media outlets are preasurized and influenced on their content, that could also lead to(text-colour:red)[//'' censorship and self-censorship''//] of information. This again creates a gap of information that may impact on the general public's right to informed decision making. Parami: I know that censorship means the redaction of information to control public access to that information. But I never realized it has such a deep impact on society and their critical thinking... Parami: Also, what is the exact difference between //'' censorship and self-censorship''//? --- [[> I want to know more about "censorship"]] [[> I want to know more about "self-censorship"]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/a19.png">  ඇන්ඩෘ: අපි Sensationalizing (සංවේදීකරණය) සහ Clickbait (ක්ලික්බේට්) ලෙස හඳුන්වන්නේ මොනවාද කියලා දන්නවද? සුමුදු: ඔය දෙකම ගැන මම ටිකක් අහලා තියෙනවා... ඒත් තව විස්තර කරන්න පුළුවන්ද? --- [[> සංවේදීකරණය යනු කුමක්ද?->> What is Sensationalizing?]] [[> Clickbait යනු කුමක්ද?->> What is a Clickbait?]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/35.png"> //ඒ පිළිතුර නිවැරදි මදි. මේකේදී අපේ අවධානය යොමු වෙන්නේ සදාචාරාත්මක මාධ්‍ය ප්‍රධානීන් වෙත වුනත් මේකෙන් පේන කරුණු විනෝදය සහ ප්‍රේක්ෂක සංඛ්‍යාව වැඩි කරගන්න තමයි වඩාත් අදාළ වෙන්නේ.// --- [[> අපි තවත් වරක් උත්සාහ කරමු ->> Media Ethics]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/5.png"> විදුහල්පතිතුමා : විශිෂ්ටයි ! මම මේ ගැන කලින් අහලා තිබුණේ නැහැ. දැන් මට සැක සහිත කියලා හැඟෙන තොරතුරු දකින විට මේ ක්‍රම පාවිච්චි කරන්න පුලුවන්. ජානකි ගුරුතුමිය : අපි මේක පුරුද්දක් කරගන්න ඕනේ! විවිධ මාධ්‍ය අවකාශ වල එවැනි සැක සහිත තොරතුරු පරීක්ෂා කරන එක ලොකු ක්‍රියාවලියක්. බිලාල් ඔයා දන්නවද ඒකට කියන්නේ මොකක්ද කියලා? --- [[> මට එතරම් දැනුමක් නැහැ ඒ පිළිබඳ...->> Fact Checking!]] [[> කරුණු පරික්ෂා කිරීම (Fact Checking)! ->> Fact Checking!]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/18.png">  //''සුභ පැතුම්!''// ඔබ වැදගත් ඉගෙනුම් ඉලක්ක කිහිපයක් ලබාගන්න ලදී. * මාධ්‍ය ආචාර ධර්ම පිළිබඳ ජාත්‍යන්තර සහ ජාතික නිර්වචන * ප්‍රවෘති කලාවේ මූලික වටිනාකම් - සත්‍යය, ස්වාධීනත්වය, සාධාරණත්වය සහ වගවීම --- [[> "සදාචාරාත්මක මාධ්‍ය සහ පුවත් වාර්තාකරණය සඳහා පදනම!", කුසලානය රැගෙන ඉදිරියට යන්න->> Clickbait and sensationalism]]

<img src = "https://afishytale.com/images/chapter3/2.png"> Mr. Perera: Parami, do you know how many media outlets are owned by the Sri Lankan Government? Parami: Oh... Let me think. --- [[> 6]] [[> 10]] [[> 12]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/6.png"> විදුහල්පතිතුමා : සමහර වෙබ් අඩවි වලින් ප්‍රවෘත්ති තහවුරු කිරීම් කරනවා කියලත් මම අහල තියෙනවා. ඒගොල්ලන් අසත්‍ය වෙන්න පුළුවන් සහ ශීඝ්‍රයෙන් සංසරණය වන සමහර තොරතුරු පිළිබඳව පර්යේෂණ සිදු කරනවා. ඒගොල්ලන් සතුව පර්යේෂණ සහ කරුණු පරීක්‍ෂා කිරීමට දක්ෂ වෘත්තිකයන් සිටින නිසා ඉක්මනින් ඒවාගේ තොරතුරුවල පසුබිම් පරීක්‍ෂා කරලා මහජනතාවට පැහැදිලි කිරීම් ලබා දෙන්න හැකියාව තියෙනවා. ජානකී ගුරුතුමිය: ඔව් ඒක නම් ඇත්ත. මේ සිද්ධීන් සත්‍යාපනය කරන්න අපිට භාවිතා කරන්න පුළුවන් ඉතා විශ්වාසදායක කරුණු පරීක්‍ෂා කිරීමේ මාධ්‍ය ජාල කිහිපයක් තිබෙනවා. //Fact Crescendo, AP Fact Check සහ Hashtag Generation Fact Check //මේවාට හොඳ උදාහරණ කිහිපයක්අපි සමහර වෙබ් අඩවි භාවිතා කලොත් මේ විෂ මාලු කතාව ගැන වාර්තා හොයාගන්න අපිට පුලුවන්. --- <a href='https://english.factcrescendo.com/' target='_blank'>> Fact Crescendo වෙත පිවිසෙන්න</a> <a href='https://apnews.com/ap-fact-check' target='_blank'>> AP Fact Check වෙත පිවිසෙන්න</a> <a href='https://hashtaggeneration.org/fact-check/' target='_blank'>> Hashtag generation fact check වෙත පිවිසෙන්න</a> [[> කරුණු පරීක්ෂාවකින් ඉදිරියට යන්න->> Continue with a fact check]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/35.png"> //බිලාල් ඔහුගේ අම්මා සහ තාත්තා එළියේ කතා කරමින් ඉන්නවා දකිනවා. මේක පුදුමයක්, මොකද තාත්තා සාමාන්‍යයෙන් හවස් වෙනකම් කඩේ වහන්නේ නෑ. // බිලාල්ගේ පියා : ආහ් බිලාල් ... ඔයා ආවාද? බලන්න, මේ සිද්දිය නිසා කවුරුත් මාළු ගන්න කැමති නැහැ... කඩේ වහලා එනවා මිසක් මට වෙන කරන්න දෙයක් තිබුණේ නැහැ. //ඔහු බිලාල්ට සමාජ මාධ්‍ය ජාලවලින් හා පණිවිඩ යැවීමේ යෙදුම්වලින් පැතිර යන වීඩියෝ සහ පුවත් පෙන්වනවා. බිලාල් සමාජ මාධ්‍ය පණිවිඩවල අදහස් කියවද්දී, බොහෝ දෙනා ඉදිරියේදී මාළු කෑම නැවත්වීමට තීරණය කර ඇති බව බිලාල්ට තේරුම් ගියා. // --- [[> ඔවුන් මෙයින් බේරෙන්නේ කෙසේද? ->> How are they going to survive this?]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/a19.png"> //ඊයේ සිට මුහුදේ මියගිය මාළුන් ගැන සැරිසරන රූපවල ප්‍රතිලෝම රූප සෙවීමක් කිරීමට බිලාල් උත්සාහ කරයි. * ඔහු පුදුමයට පත් කරමින්, ඔහු සොයන සියලුම පින්තූර වසර ගණනාවකට පෙර ඉන්දුනීසියාවේ කුඩා ධීවර ගම්මානයක් අසල ඇති වූ සුළි කුණාටුවකින් පසු සිදු වූ සිදුවීමකට අදාළ ප්‍රතිඵල පෙන්වයි. * මේ පින්තූරවලින් තම ගමට අදාළ කිසිදු තොරතුරක් සොයා ගැනීමට ඔහුට හැකියාවක් ලැබුනේ නැත. සංසරණය වන රූප සිද්ධියෙන් බැහැරව භාවිතා කර ඇති බව ඔහු තේරුම් ගනී. * ඒ අතරම, මියගිය මසුන් සහ මුහුදු ජලය අපවිත්‍ර වී ඇති බවට වාර්තා තිබේදැයි බැලීමට ඔහු කරුණු පරීක්‍ෂා කරන වේදිකා කිහිපයකට පිවිසෙයි. * මෙම කතාව සත්‍ය බවට වලංගු සාක්ෂියක් නොමැති බවට අනතුරු අඟවන වාර්තා ඔහු සොයා ගනී. ජනතාව අතර ගැටුම් හා කලබල තත්වයන් ඇති කළ හැකි මෙම අසත්‍ය පුවත් බෙදා නොහරින ලෙස මෙම වාර් තා උපදෙස් දෙයි. මේ සමඟ මෙම සිදුවීම තුලින් මතු වූ තොරතුරු වැරදි තොරතුරක් හෝ නොමග යවන තොරතුරක් වීමට බොහෝ දුරට ඉඩ ඇති බව බිලාල් විශ්වාස කරයි.// --- [[> ඉදිරියට යන්න->> Learning milestone 3]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/20.png">  //සුමුදු සහ ඇන්ඩෘ මේ සිද්දියට අදාල සියල්ලන්ගෙන්ම ඔවුන්ගේ අදහස් අසා දැනගත්තා. ඔවුන්ගේ කණ්ඩායම ධීවර පිරිසගෙන්, මහජන සෞඛ්‍ය පරීක්ෂකවරුගෙන්, පොලීසියෙන් වගේම ප්‍රාදේශීය ව්‍යාපාර කරගන යන පිරිසගෙනුත් අදහස් ගන්න උදව් කලා. // ඇන්ඩෘ: අපි සම්මුඛ සාකච්ඡා කරපු සියලුම පාර්ශවකරුවන්ගේ අදහස්වලට ඇහුම්කන් දුන්නට පස්සේ, මෙම කථා සහ ව්‍යාජ ලිපි ප්‍රජාව තුළ විශාල ගැටුමක් ඇති නොකළ එක ගැන මම ඇත්තෙන්ම පුදුම වෙනවා. මේ ලිපි පළ කර ඇති මෙම ප්‍රවෘත්ති ආයතන ඉක්මනින් නිවැරදි කිරීමේ දැන්වීම් කිහිපයක් නිකුත් කරනවානම් වඩා හොඳයි! සුමුදු: ඇත්තටම මේක මමත් කල්පනා කරපු දෙයක්. අහම්බෙන් අපේ අතින් වැරදි තොරතුරක් පල වුනොත් අපි මොකද කරන්න ඕනේ? --- [[> වරද වහා නිවැරදි කර ප්‍රේක්ෂකයන්ට දෝෂය පැහැදිලි කිරීම->Correct the mistake promptly and explain the error to the audience]] [[> මාධ්‍ය ආයතනයේ කීර්ති නාමය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා වැරැද්ද නොසලකා හැරීම ->Ignore the mistake to protect the outlet's reputation]]

<img src = "https://afishytale.com/images/chapter3/8.png"> Mr. Perera: Despite our affiliation to a political figure, advocating for (text-colour:yellow)[//''editorial independence''//] is very important. Journalistic decisions should not be influenced by the any political, ethnic, religious, cultural, personal or any other relationship. I always try to allow my journalists the freedom to pursue stories that are in the public interest, even if they might not align with the interests of the station's owners. As practice when reporting on issues related to the our institutions’ ownership, we have to ensure (text-colour:yellow)[//''transparency''//] by disclosing any potential conflicts of interest to the audience. This builds trust and shows a commitment to journalistic integrity. Also, as an ethical media institution we must strive to ensure (text-colour:yellow)[''//balanced reporting//''] by covering all sides of the story I will personally review the content we develop from now on to support you avoid biased language and diverse viewpoints, especially during times of social conflict. --- [[> Continue->> Learning Milestone C1]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/17.png">  ඇන්ඩෘ: ඔව්. (text-colour:yellow)[''//ජනමාධ්‍ය අමාත්‍යාංශයේ ජාතික මාධ්‍ය ප්‍රතිපත්තියෙන්//''] අපේ යුතුකම යුතුකම විදිහට දක්වලා තියෙන්නේ ප්‍රවණතා පිටිපස්සේ යන එක නෙමෙයි, සත්‍යයෙන් මහජනතාවට සේවය කරන එකයි. (text-colour:yellow)[//''IFJ ආචාර ධර්ම සඳහා ගෝලීය ප්‍රඥප්තිය (Global Charter of Ethics)''//] මේ ගැන තවත් සදහන් කරනවා, සංවේදනයෙන් වැලකිලා ඇත්ත ගැන අවධානය යොමු කරන්න කියලා ඒ තුලින් අපෙන් ඉල්ලනවා. සුමුදු: ඒත් හිමිකාරිත්වය හරි දැන්වීම්කරුවන්ගෙන් හරි එල්ලවන බලපෑම් ගැන කියන්න තියෙන්නේ මොකක්ද? ඇන්ඩෘ: කතුවැකි ස්වාධීනත්වය පවත්වා ගැනීම පිළිබඳව (text-colour:yellow)[//''රොයිටර් අත්පොත''//] පැහැදිලිව සදහන් කරනවා. පීඩනයක් තිබුණත් අපි පක්ෂග්‍රාහී වෙන්නේ නැතුව සාධාරණව කරුණු වාර්තා කළ යුතුයි. (text-colour:yellow)[//''UNODC ආචාර ධර්ම සංග්‍රහයත්''//] අපිට මතක් කර දෙන්නේ පුවත්පත් කලාව කියන්නේ විනෝදාස්වාදය නොවෙන බවයි - අපගේ කාර්යභාරය වෙන්නේ වගවීම සහ දැනුවත් කිරීම මිසක් ප්‍රේක්ෂකයන්ට විනෝදය දෙන එක නෙමෙයි. --- <a href='https://www.media.gov.lk/resolution-and-regulations' target='_blank'>> ජනමාධ්‍ය අමාත්‍යාංශයේ මාධ්‍ය ආචාර ධර්ම සංග්‍රහය බලන්න</a> [[> ප්‍රවෘත්ති ආයතනවල මාධ්‍ය ආචාර ධර්මවලට අනුකූලව කටයුතු කරන ආකාරය නිරීක්ෂණය කිරීමට යමෙකුට හැකි නම් වඩාත් හොඳයි…->> It would be great if someone can monitor the media ethics compliance of news outlets...]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter3/1.png"> Parami: Ok, so one of the major findings we have now is that we found a common trait among all the media outlets including the social media channels, fan pages, online news platforms, and traditional paltforms that have been sharing this news story with sensationalised false narratives. Can you guess what it is? Mr Perera: Oh, very interesting! Let me think... --- [[> They have a common sponsor]] [[> They have a tainted reputation]] [[> They are all connected to one big media network]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/14.png"> ජානකි ගුරුතුමිය : අහ්-හා! එකට කියන්නේ "කරුණු පරික්ෂා කිරීම (Fact Checking)" කියලයි. කරුණු පරික්ෂාව කියලා කියනේ මාධ්‍යවල පළවෙන තොරතුරු ඇත්තද බොරුද කියලා හොයාගන්න ක්‍රියාවලියට. වැරදි සහ නොමග යවන තොරතුරු ගොඩක්ම දැකගන්න පුලුවන් අද වගේ කාලෙක මේක කුසලතාවයක්. අපි දැනට කතා කරපු ක්‍රම වලට අමතරව වෘත්තියමය වශයෙන් අපි යොදාගන්න තව ක්‍රම ගොඩක් තියනවා. උදාහරණ විදිහට.... * හරස් යොමු කිරීම (cross-referencing), එහි නිරවද්‍යතාවය තහවුරු කිරීම සඳහා බහුතරක් පිලිගත් මූලාශ්‍ර එක්ක සංසන්දනය කිරීම * ඒවායේ හිමිකම් එහි මුල් මූලාශ්‍ර (original source tracking) තුලින් දැනගැනීම. * මූලාශ්‍රයේ තිබිය හැකි පක්ෂග්‍රාහී භාවයන් (biases) සහ ඉදිරිපත් කරන ලද තොරතුරුවලට ඒවා මගින් ඇති විය හැකි බලපෑම් අවබෝධ කර ගැනීම. * වැරදි නිගමනවලට තුඩු දිය හැකි තර්කයේ පොදු වැරදි හඳුනා ගැනීම (common misconceptions) --- [[> ජානකී ගුරුතුමිය, මම අහලා තියෙනවා මේක කරන්න අපිට පාවිච්චි කරන්න පුළුවන් මාර්ගගත ක්‍රම තියෙනවා කියලා. ඒක හරි නේද? ->Online Tools for fact checking]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/a10.png"> ''විශිෂ්ටයි !'' * අසත්‍ය තොරතුරු හඳුනා ගැනීමට අවශ්‍ය ක්‍රම 2ක් පිළිබඳව ඔබ ඉගෙන ගෙන ඇත. ඒවා නම්; 5 Ws සහ H රාමුව සමඟ CRAAP පරීක්ෂණය වේ. * එදිනෙදා ජීවිතයේදී දකින ප්‍රවෘත්ති සහ තොරතුරු සමඟ ගනුදෙනු කරන විටද මෙම නව ඉගෙනුම් ක්‍රම භාවිතා කිරීමට වග බලා ගන්න. --- [[> "5W 1H සහ CRAAP විශේෂඥ!" යන පදක්කම දිනා ගෙන ඉදිරියට යන්න->> Continue to Fact Checking]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter3/20.png"> Mr. Perera: Despite our affiliation to a political figure, as an ethical media institution we must strive to ensure that reporting covers all sides of the story through(text-colour:yellow)[//'' balanced reporting''//]. I will personally review the content we develop from now on to support you avoid biased language and diverse viewpoints, especially during times of social conflict. Also, as practice when reporting on issues related to the our institutions’ ownership, we have to ensure (text-colour:yellow)[//''transparency''//] by disclosing any potential conflicts of interest to the audience. This builds trust and shows a commitment to journalistic integrity. Another very important thing is, advocating for (text-colour:yellow)[//''editorial independence''//]. Journalistic decisions should not be influenced by any political, ethnic, religious, cultural, personal or any other relationship. I always try to allow my journalists the freedom to pursue stories that are in the public interest, even if they might not align with the interests of the station's owners. --- [[> Continue->> Learning Milestone C1]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/7.png">  ග්‍රාමනිලධාරී මහතා: ඔය ලිපිවලට අපගේ කතාව ඇතුළත් කිරීම ගැන මම සතුටු වෙනවා. බොහෝ මාධ්‍ය ආයතන ඔවුන්ගේ කතන්දර නරඹන්නන් අතර කැපී පෙනෙන ලෙස සකස් කරන්න මතභේදයට තුඩු දුන්න ඒවා විතරක් වාර්තා කරනවා. සුමුදු: මේ සම්බන්ධව ජනතාවගෙන් නැගෙන බොහෝ අයහපත් ප්‍රතිචාරවලට හේතුව මේ සදාචාර විරෝධී මාධ්‍ය භාවිතයන් වගේ... ග්‍රාමනිලධාරී මහතා: හරියටම හරි! මම විශ්වාස කරනවා මේ තත්ත්වය පාලනය කිරීමේදී මාධ්‍ය වඩාත් වගකීමෙන් කටයුතු කලොත් මේ සියල්ල වළක්වා ගන්න පුලුවන් කියලා. ඔවුන්ගේ සදාචාර විරෝධී සහ පක්ෂග්‍රාහී වාර්තාකරණය හේතුවෙන් පීඩාවට පත්වෙන ධීවර ජනතාවගේ විරෝධතා නිසාම අපේ ප්‍රජාවේත් විශාල ආතතියක් නිර්මාණය වෙලා තියනවා. අපි ඉක්මනින් නිවැරදි තොරතුරු ලබා නොදුන්නොත්, මෙය තවත් නරක අතට හැරෙන්න පුළුවන්. ග්‍රාමනිලධාරී මහතා: ඇත්තම කතාවනම් මෙම කටකතා කියන විදියට කිසිදු විෂ සහිත මාළු හෝ දූෂිත ජල මූලාශ්‍රයක් අපට හමු වෙලා නැහැ. මහජන සෞඛ්‍ය පරීක්ෂක කාර්යාලය සහ පොලිසිය විසින් මෙහෙයවන ලද පරීක්ෂණ වලින් මේ වන විටත් මෙය තහවුරු කරලයි තිබෙන්නේ! --- [[> ඉදිරියට යන්න ->Learning milestone 2A]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter3/a2.png">  (text-colour:yellow)[''Narrative 01: ''Tensions in the Fishery Community Intensifies as the Witch-hunt Continues!] //Anonymous community sources claim that the fishery community has launched a collective mission to find and punish the perpetrators behind the seawater poisoning which has led to the dead fish in the area. While the regional PHI office has verified through their investigations that there were no traces of any harmful alien substance found in the water or the fish, the experts in the netizen community urges the people to refrain from consuming any fresh fish products and stick to imported canned goods. Furthermore, new rumors were reported connecting several key political and business figures who are connected to the case, drawing conclusions on a possible ploy to gain political advantage in the district.// (text-colour:yellow)[''Narrative 02:'' "No Harmful Substance Found in the Seawater or Fish" - PHI Confirms!] //Following the standard investigations, the regional PHI office confirmed yesterday that there was no harmful alien substances found in the seawater or fish in the concerned fishery area. Following the statement, the local police also reassure us that there is no need for any community tensions or mistrust as the ongoing investigations will soon reveal the truth. Furthermore, they have also identified the photos and videos that are being circulated in social media to be misleading as they are originally related to a different incident which happened in India couple of years ago. The public are warned to be mindful of the possible misinformation and disinformation related to the case and report any suspicious activities they encounter immediately to relevant authorities to help the ongoing investigations. // --- Which narrative do you think Mr. Perera should select? [[> Narrative 01]] [[> Narrative 02]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/3.png"> //හ්ම්ම්ම්... නිවැරදි මාධ්‍ය සාක්ෂරතාවට අනුව ඒක ගැළපෙන්නේ නෑ නේද? ජනප්‍රිය මතවලට අවධානය ලබා ගන්න හැකිවුනත්, ඒවාට සත්‍ය කතාව විකෘති කළ හැකි අතර වැරදි තොරතුරු පැතිරවීමේ අවදානමක් ඇත!// --- [[> අපි තවත් වරක් උත්සාහ කරමු ->> Listen to what Andrew has to say]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/2.png"> //පහුවදා බිලාල් පාසල් ගියා. ඔහු සිදුවන දේ පිළිබඳ තවමත් කනස්සල්ලෙන් පසුවෙනවා.. පංති කාමරයේද බොහෝ සිසුන් මේ සිද්දිය ගැන තමයි කතා වෙන්නේ. බිලාල් නිහඩව ඒ කතා වලට ඇහුම්කන් දුන්නා. එවිට එක යාලුවෙක් මෙහෙම කියනවා ඇහෙනවා. // බිලාල්ගේ මිතුරා : මේ, ඔයාට විෂ වුන මාළු ගැන මේ පණිවිඩය ලැබුනද? මම මේක මන් අදුරන ගොඩ දෙනෙක්ට යැවුවා. එයාලටත් කියුවා ඒක බෙදා ගන්න කියලා. මාළු කන එක හොඳ නෑ කියලා අපි හැමෝම දැනුවත් කරන්න ඕනේ! --- [[> ඔව්, එය තමයි කරන්න නිවැරදිම දේ ->> Yes, sharing this is the correct thing to do.]] [[> නැත, ඇත්තටම වෙන්නේ මොකක්ද කියලා නොදැන අනිත් අයට කියන්න මට අවශ්‍ය නැත.->> No, I don’t want to tell others without really not knowing what is happening.]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter3/17.png"> Mr. Perera: I am glad you asked. I have been dealing with this challenge my entire professional life. And these are some of the best practices I can share that might work for you as well. * ''Resist Censorship: ''leverage your experience and reputation, and push back against external attempts to censor your reporting. You can navigate these pressures while finding ways to inform the public about critical issues without crossing legal or political lines. * ''Fostering an Open Newsroom:'' create an environment where journalists feel safe to express their views and pursue stories without fear of censorship or retribution. Encourage open dialogue about the challenges of self-censorship and ways to maintain journalistic integrity. * ''Navigating Sensitive Topics:'' when covering sensitive topics that might attract censorship, employ careful wording and rely on factual evidence to present stories responsibly while ensuring the audience receives crucial information. --- [[Continue->Milestone C3]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/a4.png">  ඇන්ඩෘ: හරියටම හරි! සදාචාරාත්මක මාධ්‍යවේදීන් විදියට අපිට මුලින්ම වාර්තා කිරීම වෙනුවට නිවැරදි තොරතුරු වාර්තා කිරීම තෝරා ගැනීමට (text-colour:yellow)[''සදාචාරාත්මක වගකීමක්''] තියෙනවා. පිළිගත් මූලාශ්‍ර පවා ඇතැම් විට වැරදි තොරතුරු සපයන්න පුළුවන්. තොරතුරු වල නිරවද්‍යතාව සොයා බැලීමෙන් අප ප්‍රවෘත්ති ලෙස මහජනතාවට ඉදිරිපත් කරන දේවල නිරවද්‍යතාවය සහ සත්‍ය බව සහතික කරනවා. සුමුදු: මට දැන් තේරෙනවා! මම දකින විදියට, මේකෙන් අදහස් කරන්නේ නිවැරදි තොරතුරු ලබා ගන්නට අපට විවිධ තොරතුරු මුලාශ්‍ර සහ කතාවකට සම්බන්ධ සියලුම පාර්ශ්වයන්ට සවන් දෙන්න ඕනේ. ඇන්ඩෘ: ඔව්. අඩුම තරමින් අපි යම් අවස්ථාවකට සම්බන්ධ බහු පාර්ශ්වකරුවන්ගෙන් අදහස් ලබා ගන්න ඕනේ. ප්‍රවෘත්ති වාර්තාකරණයේ (text-colour:red)[''සාධාරණත්වය සහ අපක්ෂපාතී බව සමතුලිත කිරීම''] වැදගත්. ඔබ හිතන්නේ මේ කතාවේ පාර්ශවකරුවන් කවුරු කියලද? --- [[> රජයේ නිලධාරීන් පමණක් ප්රමාණවත් වනු ඇත. අපිට ඔවුන් විශ්වාස කරන්න පුළුවන්->> Just the government officials and medical officers would be enough. We can believe them]] [[> ධීවර ප්‍රජාව පමණයි. මෙයින් වැඩිපුරම පීඩාවට පත්වන්නේ ඔවුන්ය->> Only the fishery community. They are the most impacted by this]] [[> ප්‍රදේශයේ ධීවර ප්‍රජාව, ව්‍යාපාරික ප්‍රජාව, සෞඛ්‍ය වෘත්තිකයන් සහ අනෙකුත් අදාළ රාජ්‍ය නිලධාරීන් - මේ සියල්ලන්ම මීට සම්බන්ධයි ->> Local fishery community, business community, health professionals and other relevant government officials - they are all connected in this]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter3/16.png"> Mr. Perera: (text-colour:yellow)[''Censorship''] involves suppressing news or information deemed objectionable by authorities or other powers like sponsors, donors, religious movements, political influencers, etc. This is usually (text-style:"italic","underline")[//done by an institution or a media outlet on behalf of the journalists//] when they are pushed by these powers. Is that clear? --- [[> Yes, so what is "self-censorship"?->> I want to know more about "self-censorship"]] [[> Yes, now I am all clear about "censorship" and "self-censorship. But How are we going to address the challenges of censorship?->> How are we going to address the challenges of censorship?]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter3/16.png">  Mr. Perera: (text-colour:yellow)[''Self-censorship''] occurs when journalists withhold information or alter their reporting due to external pressures, fear of retribution, or internal biases. This is (text-style:"italic","underline")[carried out as a decision by the journalist or the reporter], based on the level of influence they receive. This could be similar to knowing ecxact details of a crime but not revealing that information due to being threatened by the culprits. Is that clear? --- [[> Yes, so what is "censorship"?->> I want to know more about "censorship"]] [[> Yes, now I am all clear about "self-censorship" and "self-censorship. But How are we going to address the challenges of censorship?->> How are we going to address the challenges of censorship?]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/a3.png">  ඇන්ඩෘ: ඒක හරි! කරුණු වලට ප්‍රමුඛත්වය දීම මගින් කතාව අපක්ෂපාතී සහ තොරතුරු වලින් සමන්විත බව සහතික කරන නිසා මේ ගැටළුව මහජනයාට අවබෝධ කර ගැනීමට උපකාරී වෙනවා. තවත් දෙයක් තමයි, අපි //''සත්‍ය සහ නිරවද්‍යතාව''// කියන මූලධර්ම ආරක්ෂා කළ යුතුයි. මාධ්‍යවේදීන් හෝ ප්‍රවෘත්ති නිශ්පාදකයක් (Content developers) විදිහට, ප්‍රකාශනය කිරීමට පෙර තොරතුරු හොඳින් ගවේෂණය කිරීම, තොරතුරු ලැබෙන තැන් නැවත විග්‍රහ කිරීම සහ තොරතුරු සත්‍යාපනය (Authenticate) කිරීමේ වගකීම අපට තියෙනවා. සුමුදු: නමුත් සමහර තොරතුරු ලැබෙන තැන් බැලූ බැල්මට විශ්වාස කරන්න පුළුවන් හැඩයි. අපි ඒවා විශ්වාස කළ යුතු නැද්ද? --- [[> අපට වේගයෙන් ක්‍රියා කිරීමට අවශ්‍ය බැවින්, වැඩිදුර සොයා බැලීමකින් තොරව පිළිගත් මූලාශ්‍ර විශ්වාස කිරීම සුදුසුය->> As we need to act fast, it is ok to trust sources that appear reputable without further verification]] [[> අපි හැම විටම විශ්වාසදායක මූලාශ්‍ර කිහිපයකින් තොරතුරු වල නිවැරදි බව සොයා බැලිය යුතුයි ->> I think we should always verify information from multiple reliable sources]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/20.png"> //මෙම අභ්‍යාසයෙන් පසුව, සමාජ මාධ්‍ය තුලින් සහ ප්‍රවෘත්ති තුලින් යම් සිද්ධියක් සම්බන්ධයෙන් ලැබෙන තොරතුරු සියල්ල සම්පුර්ණයෙන්ම නිවැරදි වෙන්න බැරිබව බිලාල් තේරුම් ගන්නවා.// ජානකි ගුරුතුමිය : සමහර විට, 5 Ws සහ H රාමුව සමඟ CRAAP පරීක්ෂණය භාවිතා කරලා මේ සිද්ධිය ගැන තවත් හොද අදහසක් ගන්න පුලුවන් වෙනවා. --- [[> CRAAP පරීක්ෂණය භාවිතා කරන්නේ කෙසේදැයි බලන්න ->> Can you explain the CRAAP Test?]] [[> දැන් මම මේ ක්‍රම දෙකම දන්නවා!->> Finish the 2 methods]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/16.png">  ඇන්ඩෘ: රජයේ සහ ස්වාධීන සංවිධාන විසින් පවත්වාගෙන යනු ලබන බොහෝ දේශීය හා ජාත්‍යන්තර ආයතන තිබෙනවා. ඒවා ඔවුන්ගේ සදාචාරාත්මක අනුකූලතාවය සඳහා මාධ්‍ය අධීක්ෂණය කරනව. ඒ සම්බන්ධයෙන් ඔවුන්ට ජාතික, කලාපීය හෝ ජාත්‍යන්තර අවධානයක් තිබිය හැකියි. ලංකාවෙත් මේක කරන ආයතන තියෙනවා. (text-colour:red)[''"Ethics Eye"'']" ගැන ඔයා අහලා තියනවද? මේක Verite Research ආයතනයේ මුලපිරීමක්. ඔවුන් දිනපතා මාධ්‍ය නිරීක්‍ෂණය කරමින් මාධ්‍ය ආචාර ධර්ම උල්ලංඝනය කිරීම් නිරන්තරයෙන් වාර්තා කරනවා. ඔයත් මේ ගැන ගිහින් බලන්න. ඔයා පුදුම වෙයි. ඒවගේම, දේශීය සහ ප්‍රාදේශීය වාර්තාකරණය සම්බන්ධයෙන් තියන මේවාගේ වේදිකාවන් ගැන අවධානෙන් ඉන්න. ශ්‍රී ලංකාවේ සහ අනෙක් රටවල් වල සදාචාරාත්මක වාර්තාකරණයේ තියන වෙනස්කම් තේරුම් ගන්න මේක ඔයාට උදව්වක් වෙයි. --- <a href='https://www.facebook.com/ethicseye' target='_blank'>> Ethics Eye පරීක්ෂාකර බලන්න</a> [[> ඉදිරියට යන්න->> Continue to Next Learning Milestone]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/3.png"> //රාජ්‍ය නිලධාරීන්ට ඇහුම්කන් දුන්නොත් බොහෝ දුරට විශ්වාස කළ හැකි සහ වගකිව යුතු තොරතුරු අපට ලැබෙන බව ඇත්ත. කොහොම වුනත්, එය බිම් මට්ටමේ සිදුවෙමින් පවතින දේ සහ ගැටළු වලින් වඩාත් බලපෑමට ලක් වූ ප්‍රජාවන් ප්‍රතික්‍රියා කරන්නේ කොහොමද යන්න පිළිබඳව අපට හොඳ අවබෝධයක් ලබා දෙන්නේ නැහැ. කතාවක ප්‍රමුඛ කතාව එක්ක අප සිරවී නොසිටින බව සහතික කරන්න නම්; අපට තවත් දේවල් කියන්න තියෙන ප්‍රාදේශීය ප්‍රජාවන්ටද සවන් දෙන්න ඕන.// --- [[> අපි තවත් වරක් උත්සාහ කරමු->> I think we should always verify information from multiple reliable sources]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/a23.png">  ''//සුබ පැතුම්!//'' ඔබ සදාචාරාත්මක අන්තර්ගත නිර්මාණය සහ පුවත්පත් කලාවේ මූලික වටිනාකම් කිහිපයක් ඉගෙන ගෙන ඇත! * මාධ්‍ය වාර්තාකරණයේ සිදුවන අත්වැරදීම් නිවැරදි කිරීම සහ ඒවා නිවේදනය කිරීම තුළින් අඛණ්ඩතාව සහ වගවීම පවත්වා ගැනීම * පෞද්ගලිකත්වය සහ අභිමානය රැකගනිමින් පුද්ගලයන්ගේ අයිතිය ආරක්ෂා කිරීම --- [[> "නිවැරදි කිරීමට බිය නොවෙමි!" සහ "පෞද්ගලිකත්වය සඳහා ඇති අයිතිය ආරක්ෂා කිරීමි!", කුසලාන රැගෙන ඉදිරියට යන්න->> Media Ethics]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/21.png">  //''සුභ පැතුම්! ''// ඔබ වටිනා පාඩම් කිහිපයක් ඉගෙන ගෙන ඇත! * සන්වේදිකරණය: නිරවද්‍යතාවය සහ සමබර වාර්තාකරණය අමතක කරමින් මහජනතාවට වඩාත් ආකර්ශනීය වන පරිදි ප්‍රවෘත්ති හෝ තොරතුරු ඉදිරිපත් කිරීමේ පුරුද්ද * ක්ලික්බේට්: ජනතාවගේ අවධානය ආකර්ෂණය කර ගැනීම සඳහා නිර්මාණය කර ඇති සිරස්තල සදාචාරාත්මක සහ වගකිවයුතු මාධ්‍ය භාවිතා කරන්නන් වශයෙන්, මෙම නොමඟ යවන සුළු අන්තර්ගතයන් භාවිතා කිරීම සහ ව්‍යාප්තිය වැළැක්වීම අපගේ මෙහෙවර බවට පත් කළ යුතුය. --- [[> "ක්ලික්බේට් සහ සන්වේදිකරණය වළක්වා ගැනීම!" , කුසලානය රැගෙන ඉදිරියට යන්න->> Social media influencers vs us]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/a18.png"> ''විශ්ෂ්ටයි !'' විවේචනාත්මක මාධ්‍ය සාක්ෂරතාව ප්‍රවර්ධනය කිරීම සඳහා ඔබේ ප්‍රාදේශීය ප්‍රජාව තුළ ඔබට කළ හැකි දේවල් මොනවාදැයි ඔබ සොයාගෙන ඇත! * දැනුවත්ව සිටීමට මෙම ඉගෙනුම් සහ මෙවලම් හොඳින් භාවිතා කිරීමට වග බලා ගන්න. * වගකිවයුතු ගෝලීය පුරවැසියෙකු වීම යනු අපගේ ගෝලීය අභියෝග පිළිබඳව විවේචනාත්මක වීම සහ ඒවා විසඳීමට දේශීය ක්‍රියාමාර්ග ගැනීමට අප මතක තබා ගත යුතුයි. //ඔබ ප්‍රාදේශීය මට්ටමේ සිට සිදුකරන සෑම කුඩා ක්‍රියාවක්ම ගෝලීය වශයෙන් වැදගත් බලපෑමක් සිදුකළ හැකි බැවින්, සෑම විටම ඔබගේ ක්‍රියාවන් ගැන සැලකිලිමත් වන්න. // --- [[> "වගකිවයුතු ගෝලීය පුරවැසියා!"යන පදක්කම දිනා ගෙන ඉදිරියට යන්න->> Let's review everything we learned with Bilal]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter3/a5.png">  ''Great job!'' You have learned very important facts about Media Bias! Always ensure to uphold unbiased media practices by reporting balanced viewpoints, maintaining transparency and empowering a culture of editorial independence. --- [[> Collect the "Spotting Media Bias!" badge and continue ->> Media Ownership and Landscape]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter3/a8.png">  ''Great Job!'' You have learned very important facts about Media Ownership and Media Landscape! * Be mindful of who owns the media outlet that you get your information from. There might be certain media biases based on their affiliations and ownership. * Use publicly available data sources to understand the media landscape and who may control the narratives. --- [[> Collect the "Media Landscape & Ownership Awareness!" badge and continue ->> Censorship]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/a17.png"> ''විශිෂ්ටයි !'' * ඔබ කරුණු පරීක්ෂා කිරීම සහ ඔබේ එදිනෙදා ජීවිතයේදී ඔබට හමුවන තොරතුරු සත්‍යාපනය කිරීම සඳහා ලබා ගත හැකි මාර්ගගත මෙවලම් භාවිත කරන ආකාරය සොයා ගෙන ඇත. * දැනුවත්ව සිටීමට මෙම ඉගෙනුම් සහ මෙවලම් හොඳින් භාවිතා කිරීමට වග බලා ගන්න. --- [[> "කරුණු පරික්ෂා කිරිමේ ශුරයා!” යන පදක්කම දිනා ගෙන ඉදිරියට යන්න->> Well done! Collect 10 points and continue.]]

<img src = 'https://afishytale.com/wp-content/uploads/2024/11/How2Play-image-1024x788.png'> 0. ඔබට ලබා ගත හැකි විකල්ප තේරීමෙන් ක්‍රීඩාව ඉදිරියට යන්න. ඇතැම් අවස්ථාවන්හිදී, එක් විකල්පයක් පමණක් පවතින අතර අනෙක් අවස්ථා වලදී ඔබට තෝරා ගත හැකි විකල්ප කිහිපයක් තිබිය හැකිය. //*සමහර විට මෙම විකල්පයන් ඔබගේ ඉගෙනුම් ක්‍රියාවලියට ප්‍රයෝජනවත් වන බාහිර තොරතුරු මූලාශ්‍ර වෙත ඔබව සම්බන්ධ කරයි. ඒවා ඔබගේ බ්‍රවුසරයේ වෙනත් ටැබයක විවෘත වනු ඇත. එවිට ඔබ ක්‍රීඩාව හැර ගිය ස්ථානයට ආපසු පැමිණිය හැක.// 0. ඔබ වැරදි විකල්පය තෝරාගෙන ඇති බව ක්‍රීඩාව ඔබට පවසන්නේ නම්, ඔබට පෙර දර්ශනය වෙත ආපසු ගොස් වෙනත් විකල්පයක් උත්සාහ කිරීමට අවස්ථාව ලැබේ. 0. ඉහළ වම් කෙළවරේ ඇති ඊතල සලකුණු (arrow keys) භාවිතයෙන් ඔබ ගත් ඕනෑම තීරණයක් වෙනස් කළ හැක. මෙය ඔබ මෙතෙක් තෝරාගෙන ඇති කතාවේ ඉදිරියට යාමට ද ඉඩ සලසයි. 0. මෙම ක්‍රීඩාවේ සුරැකීමේ කාර්යයන් (saving) නොමැත. සෑම පරිච්ඡේදයක්ම විනාඩි 15-20 ක් පමණ පවතී. ඔබට අවස්ථා කිහිපයකදී විවිධ පරිච්ඡේද උත්සාහ කළ හැකිය - ඒවා එකවර සම්පූර්ණ කිරීමට අවශ්‍ය නොවේ! 0. වඩාත් හොඳ ඉගෙනුම් අත්දැකීමක් සඳහා, පූර්ණ තිරය (full-screen) භාවිතා කිරීම අප නිර්දේශ කරමු. 0. තවත් ප්‍රශ්න තිබේ නම්, "සම්බන්ධතා"/ "Contact" පිටුවේ බෙදාගත් නාලිකා හරහා අප හා සම්බන්ධ වීමට හැකිය. --- [[> ඔබ දැන ගැනීමට කැමති කාගේ කතාවද?->> Who's story would you like to learn?]] <a href='https://afishytale.com/how-to-play/' target='_blank'>> ක්‍රීඩාවේ හැසිරීම් දැනගන්න</a>

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/38.png"> ජානකී ගුරුතුමිය : නියමයි! ඒක අපි අනිවාර්යයෙන්ම කරන්න ඕන. අපි ඉගෙන ගත්ත ක්‍රම සහ මෙවලම් භාවිතා කරමින් නිරන්තර මාධ්‍ය නිරීක්ෂණ සමග මේ සිද්ධිය විමර්ශනය කරගෙන යන්න පුළුවන්. කටකතා වලට ඉදිරියෙන් සිටීමට සහ තත්වය පිළිබඳව අනිත් අයව දැනුවත් කිරීමට මේක අපිට උපකාරී වෙයි. මෙය අපගේ පාසල් සිසුන්ට පමණක් නොව අපගේ ප්‍රදේශයේ අයටත් වටිනවා. විදුහල්පතිතුමා : විවේචනාත්මක මාධ්‍ය සාක්ෂරතාව පිළිබඳ වැඩමුළුවක් අපිට සංවිධානය කරන්න පුලුවන් වගේම වැරදි තොරතුරු සහ නොමග යවන තොරතුරුවලට යොමු වීමේ අහිතකර බලපෑම පැහැදිලි කරලා දෙන්න පුළුවන්. මෙය අපේ පාසල් සිසුන්ට විතරක් නෙමෙයි, අපගේ ප්‍රදේශයේ ප්‍රජාවටත් බොහෝ වටීවි. අපිට ප්‍රාදේශීය මාධ්‍ය ආයතන, ආගමික නායකයින්, ව්‍යාපාරික ප්‍රජාව, මහජන සෞඛ්‍ය නිලධාරීන් සහ ප්‍රජා පොලිස් ඒකක වගේ වෙනත් පාර්ශ්වකරුවන්ද උදව් කරගන්න පුලුවන්. බිලාල්: එහෙම කරන ගමන් අපි විවිධ ප්‍රවෘත්ති සහ මාධ්‍ය වේදිකාවලට අපේම ලිපියක් ලියමු. අද අපි සාකච්ඡා කළ දේ අපේ සමාජයේ සෑම කෙනෙකුටම ගොඩක් වටිනවා. --- [[> ඉදිරියට යන්න->> Learning Milestone 4]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/36.png"> ජානකී ගුරුතුමිය : නියමයි! එය අපි අනිවාර්යයෙන්ම කරන්න ඕන. විවේචනාත්මක මාධ්‍ය සාක්ෂරතාව පිළිබඳ වැඩමුළුවක් සංවිධානය කරන්න පුළුවන් වගේම වැරදි තොරතුරු සහ නොමග යවන තොරතුරුවලට යොමු වීමේ අහිතකර බලපෑම පැහැදිලි කර දෙන්න පුළුවන්. පාසල් සිසුන්ට විතරක් නෙමෙයි, අපගේ ප්‍රදේශයේ ප්‍රජාවටත් බොහෝ වටීවි. අපිට ප්‍රාදේශීය මාධ්‍ය ආයතන, ආගමික නායකයින්, ව්‍යාපාරික ප්‍රජාව, මහජන සෞඛ්‍ය නිලධාරීන් සහ ප්‍රජා පොලිස් ඒකක වගේ වෙනත් පාර්ශ්වකරුවන්ද උදව් කරගන්න පුලුවන්. විදුහල්පතිතුමා : ඒ වගේම අපි ඉගෙන ගත්ත ක්‍රම සහ මෙවලම් පාවිච්චි කරමින් නිරන්තර මාධ්‍ය නිරීක්ෂණ සමග මේ සිද්ධිය විමර්ශනය කරගෙන යන්න පුළුවන්. කටකතා වලට වැඩි යමක් දැනගන ඉන්නත් සහ තත්වය පිළිබඳව අනිත් අයව දැනුවත් කරන්නත් මේක අපිට උදව් වෙයි. බිලාල්: එහෙම කරන ගමන් අපි විවිධ ප්‍රවෘත්ති සහ මාධ්‍ය වේදිකාවලට අපේම ලිපියක් ලියමු. අද අපි සාකච්ඡා කළ දේ අපේ සමාජයේ හැම කෙනෙක්ටම ගොඩක් වටිනවා. --- [[> ඉදිරියට යන්න->> Learning Milestone 4]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/a20.png">  ඇන්ඩෲ: ක්ලික්බේට් (clickbait) සිරස්තල අඩංගු මේවායින් කුමක් දැයි ඔබට හඳුනාගත හැකිද? (text-colour:yellow)[''1. "පසුගිය සති 2 තුළ ඔබ මාලු ආහාරයට ගත්තද? එහෙනම් ඔබේ ජීවිතය අනතුරේ විය හැකියි!" 2. "අපේ ජීවිත ඉවරයි! රජය මේවාට වන්දි ගෙවිය යුතුයි!" - මත්ස්‍ය විෂවීම නිසා ධීවරයින් හර්තාලයකට සැරසෙයි!" 3. "මුහුදට වස දැම්මේ කවුද? මෙම සුවිශේෂී පටිගත කිරීම ඔබව පුදුම කරනු ඇත!" 4. "මසුන් මියයෑම පිටුපස ඇති සත්‍යය සෙවීමට PHI කාර්යාලය පරීක්ෂණ මාලාවක් දියත් කරයි."''] --- [[> සිරස්තල 1,2,3 ක්ලික්බේට් වලට සමානයි->> 1,2,3 headlines resemble clickbaits]] [[> සිරස්තල 4 ක්ලික්බේට් වලට සමානයි->> 4 headline resembles clickbaits]] [[> සිරස්තල 2,3 ක්ලික්බේට් වලට සමානයි->> 2,3 headlines resemble clickbaits]] [[> සිරස්තල 1,4 ක්ලික්බේට් වලට සමානයි->> 1,4 headlines resemble clickbaits]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/a20.png"> 0. ඔබ නොදන්නා දේ බෙදා නොහරින්න. ඔබ ක්‍රියා කිරීමට පෙර සිතන්න! 0. වැරදි තොරතුරු සහ නොමග යවන තොරතුරු තුළින් Inforemics නිර්මාණය වේ. 0. 5 Ws සහ H රාමුව සහ CRAAP පරීක්ෂණය. 0. මාර්ග ගත මෙවලම් සහ කරුණු පරික්ෂා කිරීම: ප්‍රතිලෝම රූප සෙවීම සහ කරුණු පරික්ෂා කිරීමේ මාධ්‍ය අපගේ මිතුරන් වේ. 0. තොරතුරු දැනගැනීමේ පනත (RTI පනත): එය භාවිතා කර එය ප්‍රවර්ධනය කරන්න. 0. ගෝලීය පුරවැසියෙකු ලෙස ඔබේ භූමිකාව: ''සිතන්න, ක්‍රියා කරන්න, බෙදාහරින්න!'' --- [[> නැවත සෙල්ලම් කරන්න ->> Story 1: Bilal]] [[> වෙනත් කතාවකට යොමුවෙන්න->> Who's story would you like to learn?]] [[> මුලට යන්න->> Sinhala]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/a30.png">  0. අන්තර්ගතය නිර්මාණය කිරීමේදී සහ ප්‍රවෘත්ති වාර්තා කිරීමේදී සැමවිටම මාධ්‍ය ආචාර ධර්ම අනුගමනය කල යුතයි. 0. මාධ්‍ය ආයතන, ඔවුන් විසින් බෙදාගන්නා තොරතුරු සඳහා වගකිව යුතුය. 0. සත්‍යවාදී බව, ස්වාධීනත්වය, සාධාරණත්වය සහ වගවීම යන සාරධර්මවලින් මඟ පෙන්වීම ලබන්න. 0. ඔබ බෙදාගන්නා තොරතුරු සඳහා වගකීම සහ වැරදි නිවැරදි කිරීමට දෙවරක් නොසිතීම. 0. පුද්ගලයන්ගේ පෞද්ගලිකත්වයට සහ අභිමානයට ඇති අයිතියට ගරු කිරීම සහ ආරක්ෂා කිරීම 0. සන්වේදිකරණය ඇතුළත් අන්තර්ගතය, ක්ලික්බේට් සහ කහ පුවත්පත් කලාවෙන් වැළකී සිටින්න. 0. ක්ෂනිකතාවය සහ විනෝදාස්වාදයට වඩා නිරවද්‍යතාවය සහ අර්ථවත් බවට ප්‍රමුඛත්වය දෙන්න. --- [[> නැවතත් සෙල්ලම් කරන්න->> Story 2: Sumudu]] [[> වෙනත් කතාවකට යොමුවෙන්න->> Who's story would you like to learn?]] [[> මුල් පිටුව->> Sinhala]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter3/a9.png">  0. Be mindful of yellow journalism and media biases that could occur by not showing the whole story and multiple perspectives 0. Always have a good understanding of your local media ownership and landscape to stay ahead of media biases that can arise from these influences 0. Advocate for preventing censorship and self-censorship to maintain the integrity of ethical media reporting and journalism --- [[> Play Again->> Story 3: Mr. Perera]] [[> Play another story->> Who's story would you like to learn?]] [[> Home->> Sinhala]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/a2.png">  ඇන්ඩෘ: ඒක තේරුම් ගන්න පුළුවන්. හැම තැනකම පරස්පර කතා නිසා ධීවර ජනතාවගේ විරෝධතා උත්සන්න වෙමින් තියෙන්නේ. //''සත්‍යයට සහ සාධාරණයට''// මුල්තැන දෙමින් වගකීමෙන් මේ ප්‍රශ්නය ආවරණය කළ යුතුයි. නමුත් සමාජ මාධ්‍ය හරහා එක එක විදිහේ අදහස් මහජනතාව අතර ගලාගන යනවා. අසත්‍ය තොරතුරු වලින් නගින ඝෝෂාවෙන් සත්‍ය තොරතුරු වෙන්කරලා පෙන්වන එක අපහසුයි. සංකීර් ණ කරුණු ආවරණය කිරීමේදී මාධ්‍යවේදීන් ප්‍රමුඛත්වය දිය යුත්තේ කුමකටද? --- [[> අවංකව සහ සාධාරණව කරුණු ඉදිරිපත් කිරීමට ->> It should be presenting facts with integrity and fairness]] [[> වැඩි නරඹන්නන් ආකර්ෂණය කර ගැනීම සඳහා වඩාත් ජනප්‍රිය මතය උද්දීපනය කිරීමට ->> Highlighting the most popular opinion to attract more viewers is the priority now]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter3/19.png"> Mr Perera: I just had a call from the Minister Silva. You know that he owns this channel right? Apparently, he wants us to report on the situation to make it look like true! Basically, he wants us to support the rumuors and baseless claims that fuel this incident. Parami: What!? But that is crazy! Why would he want us to do that? That goes against everything we stand for as an ethical media outlet. Not to mention the scale of problems it will create among the communities when it goes out from our channel. This could even lead to communal violence... Mr. Perera: Indeed. That is why, we need to be careful now. We have to find the correct ''//balance between media integrity and the political preasure//''. I will handle that, you don't worry. But tell me, what new information did you find about the case? --- [[> Explore Parami's findings]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/a22.png">  ඇන්ඩෘ: බොහොම හොඳ පිළිතුරක් සුමුදු! අපි ඒ හැමෝගෙන්ම තොරතුරු ලබා ගත යුතු අතර හැකි නම් තවත් අයගෙන් තොරතුරු ලබා ගත යුතුයි. අප ඒවාට සවන් දිය යුතු ආකාරය ද අපට තීරණය කළ හැකිය. උදාහරණයක් විදියට, දැන් අපි ග්‍රාමනිලධාරී මහතාව හමුවීමට යන්නේ තත්වය ගැන ඔහු කියන දේට සවන්දෙන්නටයි. ඒ අතරම, අපේ පුවත්පතේ අනෙකුත් සාමාජිකයන් ප්‍රාදේශීය ධීවර ප්‍රජා සාමාජිකයින්, ව්‍යාපාර හිමියන්, මහජන සෞඛ්‍ය පරීක්ෂක කාර්යාලය සහ ආගමික නායකයින් පවා හමුවෙමින් සිටිනවා. ඒ මේ පිළිබඳව ඔවුන් දන්නා දේ අවබෝධ කර ගැනීම සඳහා. ඔවුන් පවසන සෑම දෙයක්ම අපගේ ලිපියට ඇතුළත් කළ යුතුයි කියල මම කියන්නේ නැහැ, නමුත් (text-style:"underline")[//''අවම වශයෙන් අපි ඔවුන්ගේ සියලු කථාවලට සවන් දීලා අපේ ප්‍රේක්ෂකයින්ට ඉදිරිපත් කරන දේ තුළින් අපගේ සොයාගැනීම් පිළිබඳ පුළුල් සාරාංශයක් ලබාදිය යුතුයි.''//] --- [[> ඉදිරියට යන්න->> Meeting the GN]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter3/a6.png">  Mr. Perera: Hahaha! You almost got it right Parami. But that's not it. Give it another try. -- [[Try again->> Media Ownership and Landscape]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter3/7.png"> Mr. Perera: Despite our affiliation to a political figure, as a practice when reporting on issues related to the our institutions’ ownership, we have to ensure (text-colour:yellow)[//''transparency''//] by disclosing any potential conflicts of interest to the audience. This builds trust and shows a commitment to journalistic integrity. Also, as an ethical media institution we must strive to ensure that reporting covers all sides of the story through(text-colour:yellow)[//'' balanced reporting''//]. I will personally review the content we develop from now on to support you avoid biased language and diverse viewpoints, especially during times of social conflict. Another very important thing is, advocating for (text-colour:yellow)[//''editorial independence''//]. Journalistic decisions should not be influenced by any political, ethnic, religious, cultural, personal or any other relationship. I always try to allow my journalists the freedom to pursue stories that are in the public interest, even if they might not align with the interests of the station's owners. --- [[> Continue->> Learning Milestone C1]]

<img src = "https://afishytale.com/images/chapter3/5.png"> Mr. Perera: Media bias occurs when a media outlet presents news in a way that favors a particular perspective, ideology, or interest. This can be intentional or unintentional and often affects how information is interpreted by the public. Parami: That is exactly what is happening here, they are knowingly or unknowingly creating a big issue. Mr. Perera, what do you think as media institutions we should do in order to avoid such media biases from our end? I don't want to unknowingly be part of this nagative impact, especially now that we have been asked to also do the same... --- What do you think Mr. Perera should do? [[> Focus on Balanced Reporting]] [[> Maintain Transparency]] [[> Empower Editorial Independence]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/20.png">  ඇන්ඩෲ: ඔයා දන්නවද මාධ්‍ය සදාචාරය ගැන මාර්ගෝපදේශනය අපේ වැඩවලට මඟ පෙන්වන බව? ඇත්ත වශයෙන්ම, ප්‍රවෘත්ති නිර්මාණය කරන්නන් (content creators) සහ මාධ්‍යවේදීන් විදිහට ක්‍රියාකිරීමේදී අපට මඟ පෙන්වන්න ඕනේ මෙයයි. නමුත් බොහෝ විට ඩිජිටල් සහ සාම්ප්‍රදායික මාධ්‍ය අවකාශ දෙකේම මෙම ආචාර ධර්ම උල්ලංඝනය වන බව අපිට පේනවා. සුමුදු: මට මතකයි ඔයා කලින් මේ ගැනත් කිව්වා. ඇන්ඩෲ: ඔව්, ඔයාට මතකද මේ මාධ්‍ය ආචාර ධර්මවල මා සඳහන් කළ මූලික වටිනාකම්? --- [[> අනුකූලතාව, ක්ෂණිකතාවය, නිර්මාණශීලීත්වය, විනෝදාස්වාදය->> Consistency, Urgency, Creativeness, Entertainment]] [[> සත්‍යවාදී බව, ස්වාධීනත්වය, සාධාරණත්වය සහ වගකීම->> Truthfulness, Independence, Fairness, and Responsibility]]

<img src = "https://afishytale.com/images/chapter3/1.png"> Parami: Thank you Mr. Perera! Appreciate you sharing this. I can really understand how tough it must be for you to balance the preasure from the owners, policatal influences, sponsors and others who are involved in this. I wonder how many other media institutions have to deal with this... Mr. Perera: Oh you would be surprised! When we look at who owns a media station, we can understand what type of viewpoints and narratives we can expect. Understanding the Media Ownership provides us a good understanding of who controls a media outlet, and can influence its content and perspective. Mr. Perera: Do you know the different ownership models we can see in our media landscape? --- [[> State owned, privately owned, and independent media]] [[> Locally owned, Internationally owned, and independent media]] [[> State owned, privately owned, semi-government owned, independent media]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/6.png">  ග්‍රාමනිලධාරී මහතා: ආයුබෝවන් ඔබ දෙදෙනාටම! මම ඔබ එනකල් බලාගෙන හිටියේ. සුමුදු: අද අපිව හමුවීමට එකඟ වීම ගැන ස්තුතියි! ඔබතුම වැඩ ගොඩක ඉන්න බව අපි දන්නවා. ඇන්ඩෲ: ඔව්, අපි ඇත්තටම ඔබේ කාලය අගය කරනවා. අපි කෙලින්ම කාරණයට යමුද? මුහුදේ මැරෙන මාලුන් ගැනත් පැතිරෙන කතා ගැනත් අපි ඔබෙන් අහන්න කැමති ප්‍රශ්න කිහිපයක් තියෙනවා. ග්‍රාමනිලධාරී මහතා: ඔව් ඔව්, අනිවාර්යයෙන්ම! --- [[> ග්‍රාමනිලධාරි මහතාගෙන් මේ පිළිබඳව තොරතුරු ලබා ගන්න->> Get Gramaseva Niladhari's perspective]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/11.png"> විවේක කාලය පටන් ගන්නවාත් සමඟ, බිලාල් විදුහල්පතිගේ කාර්යාලයට යයි. එහි සිටි විදුහල්පතිතුමා සහ ජානකී ගුරුතුමිය විසින් ඔහුව ඉතා උණුසුම් ලෙස පිළිගනියි. විදුහල්පතිතුමා : ආ බිලාල්! ඔයා වෙලාවටම ඇවිත්. ඇතුලට එන්න අපිත් එක්ක එකතු වෙන්න. --- [[> මේසයෙන් අසුන් ගන්න. ->> Take a seat at the table]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/a1.png"> Mr. Perera: Sure, this narrative will give us a lot more viewers. But this is just pure mindless (text-colour:red)[Yellow Journalism] content! I don't want to damage the reputation of our media outlet by airing such harmful narratives that will confuse the public and create unnecessary tension. Perhaps, I should think again on this... --- [[> Go back and try again->> Have a look at the 2 submissions]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter3/a3.png">  ''Great job! '' You have decided on a narrative that promotes ethical, mindful and balanced reporting of the incident. This not only allows the public audiences to understand the reality of the situation and make informed decisions better but also ''//helps to tackle harmful narratives in the media fueled by (text-colour:red)[Yellow Journalism]//''! --- [[> Collect your "Say No to Yellow Journalism" badge and continue->Parami enters]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/14.png"> මේ අවස්ථාවේ හැටියට, මේ ඔක්කොම ප්‍රවෘත්ති, ලිපි, පෝස්ට් සහ පණිවිඩ ලැබුනේ මලු මැරීමේ සිද්දියත් එක්ක නිසා අපිට කියන්න පුලුවන් ඒවා යාවත්කාලීනයි කියලා. හැබැයි, හැම වෙලේම අපි මේ පොස්ට් සහ ලිපි වල පළ කරපු දවස් ගැන බලන්න ඕනේ හරියටම තහවුරුකරගන්න. -- [[> නැවත උත්සහ කරන්න->Currency]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/a2.png"> ''විශිෂ්ටයි!'' * සමාජ මාධ්‍ය ජාලවල තහවුරු නොකරන ලද තොරතුරු බෙදා හැරීම, වැරදි තොරතුරු පැතිරීමේ අවදානමක් ඇති කරනවා. මෙය “ තොරතුරු පැතිරීමේ “infodemic” සංසිද්ධිය ඇති කරයි. මෙම තත්වය තුලින් සමාජයට ඍණාත්මක බලපෑමක් ඇති කරන වැරදි තොරතුරු පාලනය කිරීම අසීරු වන වෙනවා. * සෑම විටම පණිවිඩයක් හෝ ප්‍රවෘත්තියක් බෙදා හැරීමට සහ ඉදිරියට යැවීමට පෙර එහි නිරවද්‍යතාවය සහ අදාළත්වය පරීක්ෂා කිරීමට වග බලා ගන්න. එසේම, " මිතුරෙකු හෝ මිතුරෙකුගේ මිතුරෙකු පැවසුවේ" යන්න වලංගු තහවුරු කිරීමක් නොවන බව මතක තබා ගන්න. --- [[>“බෙදීමට පෙර සිතීම!” යන පදක්කම දිනා ගෙන ඉදිරියට යන්න!->> The principal overhears]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/15.png"> ජානකි ගුරුතුමිය : හරි, සරලව කිව්වොත් ඒ කියන්නේ මේ වගේ දෙයක්. වැරදි තොරතුරු සහ නොමග යවන තොරතුරු යන දෙකෙන්ම කියවෙන්නේ අසත්‍ය තොරතුරු පැතිරවීමක් ගැනයි. හැබැයි එම පැතිරවීම් වල අභිප්‍රායන් වෙනස්. * කෙනෙක් ඒ තොරතුරු අසත්‍ය බව නොදැන බොරු තොරතුරු ප්‍රචාරය කරන්නේ නම්, අපි ඒකට කියන්නේ "වැරදි තොරතුරු" කියලයි. * යම් අයෙක්/පිරිසක් නොමඟ යවන්න හෝ හානියක් කිරීමට හිතාගෙන කෙනෙක් අසත්‍ය තොරතුරු පතුරුවන්නේ නම්, අපි ඒකට කියන්නෙ “නොමග යවන තොරතුරු" කියලයි. මාධ්‍ය සාක්ෂරතාවයේ පදනම තමයි මේක. මේක කවදාවත් අමතක කරන්න එපා හරිද? --- [[> ඔව්, මම මේ ගැන මතකයේ තබා ගන්නම්->> Yes, I will keep this in mind from now on!]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/11.png">  ඇන්ඩෘ: ඒක හරි. ඔයා දැනගෙන හිටිය ද පුද්ගලිකත්වය නොසලකා ඕනෑම පුද්ගලයෙකුගේ පුද්ගලික තොරතුරු හුවමාරු කිරීමෙන් ඔවුන්ට අනවශ්‍ය හානියක් වෙන්න පුළුවන්. මෙය ජනමාධ්‍ය ආචාර ධර්ම උල්ලංඝනය කරනව වගේමඇතැම් අවස්ථාවලදී නීති විරෝධී වෙන්නත් පුලුවන්. වගකිවයුතු මාධ්‍ය භාවිතා කරන අය සහ ප්‍රවෘත්ති නිර්මාණය කරන්නන් (content creators) විදිහට, අපි හැමවෙලේම මිනිසුන්ගේ පෞද්ගලිකත්වයට ඇති අයිතියට ගරු කරන්න ඕනේ. හරි අනුමැතියකින් සහ විවේචනාත්මක විමර්ශනයක් නැතුව ඔවුන්ගේ නම්, වයස, වාර්ගිකත්වය, ලිපිනයන්, ඡායාරූප, පවුල් පසුබිම, සමාජ තත්ත්වය වැනි පුද්ගලික තොරතුරු හෙළි කරන්නේ නැහැ. මේවා නොසලකාහැරියොත් නීති මාර්ගයෙන් නඩු පවරන්න පවා හේතුවෙන්න පුලුවන්! ඒවගේම, අපරාධ සම්බන්ධයෙන් සැකකරුවන් වාර්තා කරනකොටත් පවතින නීතිමය ක්‍රියාමාර්ගවලදී, වරදකරු කියලා ඔප්පු වෙනකම් පුද්ගලයන්ගේ පෞද්ගලිකත්වයට සහ නිර්දෝෂීභාවයට තියන අයිතිය තහවුරු කරන්න වෙනම නීති තිබෙනවා. මාධ්‍යවේදීන් සහ ප්‍රවෘත්ති නිර්මාණය කරන්නන්(content creators) වශයෙන් අපි මේවා ගැන නිතරම අවධානයෙන් ඉන්න ඕනේ. පැහැදිලි, නිවැරදි සහ සවිස්තරාත්මක තොරතුරු බෙදා බෙදාගන්න අපි බැඳීී ඉන්නවා වගේම, අපි පුද්ගලයෙකුගේ පෞද්ගලිකත්වයේ සහ පුද්ගලික දත්තවල අයිතිවාසිකම් ආරක්ෂා කරන්නත් ඕනේ. --- [[> මේ සඳහා දැනටමත් යම් නීති ක්‍රියාත්මක වන බව මම දැන හිටියේ නෑ . මේක ගැන තව දුරටත් කියවිය යුතුයි. සෑම පුරවැසියෙකුම, මේ ගැන දැන ගැනීම වැදගත්...->> Learning Milestone 2B]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/3.png"> //මේ තත්ත්වය තුළ වැඩිපුරම බලපෑමට ලක් වූ ප්‍රජාව ධීවර ප්‍රජාව ලෙස සැලකිය හැකි බව ඇත්ත. නමුත් අපි ඔවුන්ගේ අදහස් පමණක් ගත්තොත්, අපට සිද්ද වෙන්නේ මොකක්ද යන්න තේරුම් ගැනීමට නොහැකි වනු ඇත. අර්ථවත් ලෙස වාර්තා කිරීමට සහ සංවේදනයෙන් (sensationalism) වැළකී සිටීමට අපට තවත් පාර්ශවකරුවන්ගෙන් ඇසීමට අවශ්‍ය වේ.// --- [[> අපි තවත් වරක් උත්සාහ කරමු->> I think we should always verify information from multiple reliable sources]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/6.png"> ජානකී ගුරුතුමිය : ඒක නියම අදහසක් බිලාල්. ඒක අපිට අනිවාර්යයෙන්ම කරන්න පුළුවන්. ඒ සම්බන්ධයෙන් මම පුතාට උදව් කරන්නම්; මගේ ළඟ ඉල්ලුම් පත්‍රයක පිටපතක් තිබුණා. අපිට පුළුවන් ඒක පුරවලා එයාලගේ කාර්යාලයට යවන්න. විදුහල්පතිතුමා : බලන්න ජානකී ගුරුතුමිය, බිලාල් සැබවින්ම ''වගකීම් සහිත ගෝලීය පුරවැසිභාවයේ ලක්ෂණ ''පෙන්නුම් කරනවා. දේශීය මට්ටමෙන් ක්‍රියා කරලා විශාල මට්ටමකින් ධනාත්මක බලපෑමක් ඇති කරන්න බිලාල් බොහොම කැමැත්තක් දක්වනවා. ඉතින්, මට කියන්න බිලාල්, අපගේ සමාජය ඇතුලේ යහපත් මාධ්‍ය භාවිතය සහ සාක්ෂරතාවය ගැන දැනුවත්භාවය වැඩි කරන්නක මෙම තත්වය තුළ වගකීමෙන් ක්‍රියා කරන්න අපට කළ හැකි තවත් දේවල් මොනවාද? --- [[> දැනුවත් කිරීමේ වැඩමුළුවක් කරමු->> Let's do a awareness building workshop]] [[> අපි සාකච්ඡා කළ දේ ගැන පුවත්පත් ලිපියක් ලියන්න පුළුවන්->> We can write a newspaper article on what we discussed]] [[> මේ තත්ත්වය තවදුරටත් විමර්ශනය කරමු->> Let's continue to investigate this situation]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/22.png"> //මෙම අභ්‍යාසයෙන් පසුව, සමාජ මාධ්‍ය තුලින් සහ ප්‍රවෘත්ති තුලින් යම් සිද්ධියක් සම්බන්ධයෙන් ලැබෙන තොරතුරු සියල්ල සම්පුර්ණයෙන්ම නිවැරදි වෙන්න බැරිබව බිලාල් තේරුම් ගන්නවා. // ජානකි ගුරුතුමිය : සමහර වෙලාවට, 5 Ws සහ H රාමුව එක්කම CRAAP පරීක්ෂණය භාවිතා කරන එකෙන් ඔබට මේ සිදුවීම් වඩාත් හොඳින් විශ්ලේෂණය කරන්න පුළුවන් වෙනවා. --- [[> 5 Ws සහ H රාමුව යනු කුමක්ද?->> What is 5 Ws and H Framework?]] [[> දැන් මම මේ ක්‍රම දෙකම දන්නවා! ->> Finish the 2 methods]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/14.png"> ඔබට ඒ ගැන විශ්වාසද? තවත් හොදට හිතලා බලන්න. මේ හැම ප්‍රවෘත්තියකටම වගේ ඕනේ වුනේ මිනිස්සු මාලු කන එක නතර කරන්න. මේ හැම එකකටම ඕනේ උනේ මිනිස්සුන්ව අවුස්සන්න සහ ඔවුන් අතර අනවශ්‍ය බියක් සහ ව්‍යාකූලත්වයක් අති කරන්න. -- [[> නැවත උත්සහ කරන්න->> Accuracy2]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/a6.png"> සිද්දිය ගැන පළවෙලා තියන ලිපි සහ සමාජ මාධ්‍ය පුවත් පවතින ගැටලුව හරියට වාර්තා කරලා තියනවාද? --- [[> ඔව් ->> Auth1]] [[> නැත ->> Auth2]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/16.png">  සුමුදු: මට දැන් තේරෙනවා. මාධ්‍ය අවකාශයේ විවිධ අභියෝග ගොඩක් සමඟින් මෙම අගයන් පවත්වා ගැනීම පහසු නෑ . නමුත් අප කිසිවිටෙක ව්‍යාජ පුවත්, සංවේදී අන්තර්ගතයන් සහ කහ පුවත්පත් කලාවට ගොදුරු නොවිය යුතුයි. සුමුදු: මාධ්‍යවේදීන් විදියට අපේ කාර්යභාරය වන්නේ //''නිවැරදි තොරතුරු සමඟ දැනුවත් තීරණ ගැනීමට අපගේ සමාජයන් දැනුවත් කිරීම, සංවාදය පෝෂණය කිරීම සහ සහාය වීමයි''//. ආචාර ධර්ම පිළිපැදීමෙන්, සංවේදනයෙන් වැළකීමෙන් සහ විනිවිදභාවය පවත්වා ගැනීමෙන්, අපි සත්‍යයෙන් ප්‍රජාව සවිබල ගන්වමු! --- [[> අපි සුමුදු සමඟ ඉගෙන ගත් දේ සමාලෝචනය කරමු->> Let's review what we learned with Sumudu]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/a21.png">  //ලිපිය සඳහා ඡායාරූප තෝරාගන්න සුමුදු සැරසෙයි. ප්‍රදේශයේ ප්‍රජාව කුතුහලයෙන් නිරීක්ෂණය කරමින් සිටියදී PHI නිලධාරීන් මුහුදු ජලය සහ මිය ගිය මසුන් පිළිබඳව විමර්ශනය කරන දර්ශනවලින් ඔවුන්ට ඡායාරූප රාශියක් ලැබී තිබේ.// ඇන්ඩෘ: ආ! සුමුදු, අපි මේ ඡායාරූපවල සිටින මේ අයගේ මුහුණු ආවරණය කරමු. ඒ වගේම අපි ධීවර ප්‍රජාවගෙන් එකතු කරගත්තු මේ සාක්ෂිවලින් නම් අයින් කරමු. සංවේදී මාතෘකා පිළිබඳව වාර්තා කරනකොට, විශේෂයෙන්ම පවුල හෝ සෞඛ්‍යය වැනි පුද්ගලික කාරණාවලදී සම්බන්ධ වන පුද්ගලයන්ගේ පෞද්ගලිකත්වයට සහ අභිමානයට අප ගරු කළ යුතුයි. සුමුදු: ඒත් මිනිස්සු කුතුහලයෙන් ඉන්නේ. අපි අනාවරණය කරන සියලු විස්තර බෙදා ගන්න ඕනා නැද්ද? --- [[> ඒක හරි. සම්පූර්ණ විනිවිදභාවය ලබා දීම සඳහා සියලු විස්තර බෙදා ගත යුතුයි->> That's right. Share all details to provide complete transparency]] [[> එය සම්පූර්ණයෙන්ම සත්‍ය නොවේ. පෞද්ගලිකත්වයට සහ ගෞරවයට මුල්තැන දෙමින් අප එම තොරතුරු පරිස්සමින් හැසිරවිය යුතුය->> Not really. We must handle it with care, prioritizing privacy and dignity]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/13.png"> විදුහල්පතිතුමා : අපොයි... මේ ගැන නම් මමත් බයෙන් හිටියේ. මාළු මැරෙන්න හේතුවවත් අපි තවම දන්නේ නැහැ. නමුත් මිනිස්සු පදනම් විරහිත කටකතා පතුරවනවා. මේක දිගින් දිගටම සිද්ද වුනොත් ධීවර ප්‍රජාවට විශාල හානියක් වෙයි. ජානකි ගුරුතුමිය : හරියටම හරි විදුහල්පතිතුමනි. ජනතාව වගකීමෙන් ක්‍රියා කලේ නැත්තන් මේ වගේ තත්ත්වයන් තවත් සංකීර්ණ වෙනවා. කටකතා මත පදනම් වුන තහවුරු නොකළ හෝ අනුමාන කරන ලද තොරතුරු බෙදාගැනීම අපේ මිනිසුන්ට නරක විදිහට බලපානවා. මේක ප්‍රජාවන් අතර සාමකාමී සහජීවනයට බාධාවක් වෙමින් ජාතික වශයෙන් ඊටත් වඩා විශාල තර්ජනයක් කරන්න පුළුවන්. --- [[> නමුත් කොහොමද මෙම තත්වය අපි විසඳන්නේ?->> But how do we address this situation?]]

<div style="position: relative; width: 100%; padding-bottom: 56.25%; height: 0; max-width: 100%;"> <video src="https://a-fishy-tale.web.app/videos/intro_sinhala.mp4" autoplay controls style="position: absolute; top: 0; left: 0; width: 100%; height: 100%;" allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture; web-share" ></video> </div> --- [[> අපි අපේ කතාව පටන් ගමු!->> Let's begin our story!]]

<img src = "https://afishytale.com/images/chapter3/18.png"> Parami: We are not sure about that, but we are confident through our investigation that they have paid for these channels to put out ads in the past to promote their brand. And it's too much of a coincidence to see that all the channels who were promoting these ads are now contributing to the spread of misinformation on this. Mr. Perera: That is true. This to me looks like a big "(text-colour:red)[//''Media Bias''//]" from their side. Parami, you know about this right? --- [[> Yes, I am quite familiar with Media Bias->> Media Bias, what is that?]] [[> Media Bias, what is that?]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/a25.png">  ඇන්ඩෲ: මතක තබා ගන්න, විනෝදාස්වාදය ඇති කරන සහ සමාජ මාධ්‍ය බලපෑම් කරන අය වගේ නෙමෙයි, අපේ කාර්යභාරය වෙන්නේ පුද්ගලික අදහස්වලින් තොරව කරුණු පදනම් කරගත් ප්‍රවෘත්ති ඉදිරිපත් කිරීමයි. අප අපගේ වාර්තාකරණය අපක්ෂපාතීව තබා ගත යුතුය. නැතහොත් සිදුවන්නේ අපත් "කහ මාධ්‍ය කලාවට" හසු වීමයි. --- [[> ඉන්න, ඔබ කහ පුවත්පත් කලාව යන්නෙන් අදහස් කළේ කුමක්ද?->> Wait, what did you mean by yellow journalism?]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter3/a7.png"> Mr. Perera: Great job Parami! You got it right. State owned; which is owned by the government. Privately owned; which is owned by private individuals or registered organizations. And independent; which is owned by individuals and groups of individuals that have no affiliation with any other party. Depending on who owns a media outlet, the narrative that outlet promotes can vary. Even state-owned media may not be the most trustworthy source sometimes if the information in question directly affects them. We should always try to identify independent media outlets that have a good track record of upholding unbiased media reporting. --- [[> Where can I find information about who owns a media station or an outlet?]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/a1.png"> //බිලාල් පුරුදු විදියටම පාසල නිමා වෙලා නිවස බලා ගමන් කරමින් සිටියා. මාළු වෙළඳසැල හිස් ව තියනවා දැකලා බිලාල් මහා පුදුමයට පත් වුනා. සාමාන්‍යයෙන් මෙම ප්‍රදේශය ජීවයෙන් පිරි තියන නිසා අද මේ විදිහ බිලාල්ට සැකසහිත වුනා. දිනපතා ඔහු මෙම වෙළඳසැල පහුකරගන යනවිට අලුතෙන් ඇල්ලූ මාළු විකුණන ධීවරයින්, කේවල් කරමින් සිටින ගැණුම්කරුවන් සහ අනෙකුත් අයගෙන් පිරී ඉතිරී තිබෙනවා බිලාල් දැක තියෙනවා. ඒත් අද මේක හොල්මන් නගරයක් වගේ... බිලාල්: මේ මොකද මේ වෙලා තියෙන්නේ …? ඔහු සිතයි. // --- [[> නිවස බලා යන්න ->> Continue walking home]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/a1.png">  //පහුවදා උදේ සුමුදු සහ ඇන්ඩෘ මේ සිදුවන දෙය පිළිබඳව වැඩිදුර විස්තර සොයාබැලීමට තීරණය කළා. ඔවුන් දෙන්නම එකම දේශීය පුවත්පතක සේවය කරනවා. සුමුදු එහි සීමාවාසිකයෙක් (Intern) වන අතර, ඇන්ඩෘ එහි දේශීය කාලීන සිදුවීම් බොහොමයක් හසුරුවන ජ්‍යෙෂ්ඨ වාර්තාකරුවෙක්. සිද්ධිය සිදුවූ බව කියන වෙරළ තීරය පසුකරමින් ඔවුහු ගමන් කළා. මේ වන විට ධීවරයන් කිහිප දෙනකු හැර එහි කිසිවකු නොසිටිය අතර මුළු ප්‍රදේශයම අතහැර දැමූ පෙනුමක් තිබුණා. මැරුණු මාළු කතාව පැතිරෙන්න කලින් මේක හරිම සජීවී තැනක්.// --- [[> ඇන්ඩෘ සමඟ කතා කරන්න->> Talk to Andrew]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter3/a1.png">  //Mr. Perera, has a serious look on his face. He was looking at 2 news story submissions he received this morning for his reveiw on the dying fish epidemic. Out of the 2 submissions, he has to select one to be aired through tonight's main news broadcast.// --- [[> Have a look at the 2 submissions]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/5.png"> ජානකි ගුරුතුමිය : බිලාල්ට මේ ගැන උනන්දුවක් ඇති බව ඇහුවම මම ඇත්තෙන්ම සතුටු වුණා. සමාජ මාධ්‍ය සහ ප්‍රවෘත්ති වේදිකාවල අප දකින තොරතුරු සමඟ කටයුතු කරනකොට සැලකිලිමත් විය යුතු වගකිවයුතු මාධ්‍ය භාවිතා කරන්නන් ලෙස අපිටත් වැදගත් කාර්යභාරයක් තියනවා. විදුහල්පතිතුමා : ඔව්, මටත් මේකේ හරිම පැටලිලි සහගත සහ කරදරකාරී බව පෙනී ගියා. මේ අවස්ථාවේ අපිට හරි යැයි හැඟෙන ගොඩක් තොරතුරු නැහැ. නමුත් මේ වගේ කටකතා සහ පදනම් විරහිත පුවත් විශාල ප්‍රශ්නයක් ඇති කරන්න පුළුවන්. ඔයා මේ ගැන මුලින්ම ඇහුවේ කොහෙන්ද බිලාල්? --- [[> ඔබ එකතු කර ඇති තොරතුරු අපිත් සමඟ බෙදා ගන්න.->> Share the information you have]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/1.png"> සුමුදු: මට මේ වෙන දේ තේරෙන්නේ නැහැ... මේ පුවත්පත් ලිපිවලින් විසඳුම් දෙන්නේ නැහැ. ඒවා තවත් ගැටළු ඇති කරනවා විතරයි. ඒවා කියෙව්වට පස්සේ තවත් බියට සහ කනස්සල්ලට පත්වේවි. ඒක බරපතල ගැටුම් සහ ප්‍රජාව අතරේ ප්‍රචණ්ඩත්වයට ද හේතුවක් වෙන්න පුළුවන්! ඇන්ඩෘ: සුමුදු මේ ගැටලුව ගැන උනන්දු වෙන එක ගැන මම සතුටු වෙනවා. ඔයා කියවන ලිපිය මමත් කියෙව්වා. මටත් පෙනෙන්නේ, (text-colour:red)[''ව්‍යාජ ප්‍රවෘත්ති''] පතුරුවන ලිපියක් කියලයි. (text-style:"underline")[//''නමුත් නිසි විග්‍රහයක් නොකර අපට නිගමනයකට එන්න බැහැ. ''//] ඔයා පුදුම වෙයි සුමුදු, නමුත් මෙම ව්‍යාජ පුවත් හරිම සුලභ දෙයක්.. --- [[> මම හිතන්නේ මේක කොච්චර ලොකු ප්‍රශ්නයක්ද කියලා මට මේ වෙනකම් තේරුම් තිබිලා නැහැ->> Listen to what Andrew has to say]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/35.png"> //පෞද්ගලිකත්වය නොසලකා පුද්ගලික තොරතුරු හුවමාරු කර ගැනීමෙන් පුද්ගලයන්ට අනවශ්‍ය හානියක් සිහුවෙන්න පුලුවන් වගේම මාධ්‍යවේදි ආචාර ධර්මත් ඒකෙන් කඩ වෙනවා! මාධ්‍ය තුළ පුද්ගලයෙකු පිළිබඳ බෙදාගන්න පුලුවන් මොන තොරතුරුද කියලා නීති රෙගුලාසි එහෙමත් තියනවා. ඒවගේම ඒවා කඩ කලොත් මාධ්‍ය ආයතන වලට විරිද්ධව නීතිමය පියවර ගන්නත් පුලුවන්.// --- [[> අපි තවත් වරක් උත්සාහ කරමු->> Select the photos for the article]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/3.png"> //“මට සතුටුයි! ඔබ කළේ හරි දේ.” පාසලේ විදුහල්පති කමලන් මහතාව දැකලා බිලාල් පුදුමයට පත් වෙනවා. // විදුහල්පතිතුමා : මම ඔය ළමයින්ගේ පන්තිය ගාවින් යනකොට මේ දවස් වල අපේ සමාජයේ සිදුවෙමින් තියන දේ ගැන ඔය ළමයි කතා කරනවා මට ඇහුණා. හැමෝම කියන දේවල් ඇත්තද නැත්ද කියල තීරණය කරන්න තරම් අපි ළඟ ප්‍රමාණවත් තොරතුරු නැහැ. අද පත්තරේත් මේ ගැන ලිපියක් තියෙනවා මම දැක්කා. //ඔහු බිලාල්ට එම ලිපිය පෙන්වයි. එහි කියවෙන්නේ "භයානක මාළු විෂවීමක්! මෙය මීළඟ වසංගතයක් වේද?" බිලාල්ට ඔහුගේ කොඳු ඇට පෙළ දිගේ සිසිල් බවක් ගලා යනවා දැනෙයි. // --- [[> ඇත්තටම වෙන්නේ මොකක්ද කියලා අපි දැනගන්නේ කොහොමද?->> But principal sir, how do we know what exactly is happneing?]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter3/4.png"> Parami: Wow, they really make a lot of sense actually. I had no idea that external influences coming from media ownership, political pressure and other stakeholder opinions play a huge role in ethical media and reporting. Honestly, I wish more people knew about this. --- [[> We have a responsibility as ethical media institutions!!]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter3/4.png"> Parami: Not really what I was going to tell you. But I could see that with some of the media outlets. For example, most of the newspapers and TV channels that reported on this, had associated social media channels who also reported on this case in a similar narrative. And even the social media-based news outlets maintain their own YouTube channels that did extensive video content on this using the same unethical narratives. Mr. Perera: I see. Well, this shows how media platforms perpetuate their preferred narrative using multiple platforms for their gain. Not surprising in this age and time with technological advancements. But anyway, I give up. Tell me what you found out, Parami. --- [[> Stop guessing and get the answer from Parami->> They have a common sponsor]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter3/1.png"> //Parami's face lights up and she visibly gets excited.// Parami: Yes! All of these platforms have been either sponsorerd or collaborated with one consumer brand in the last 3-4 months. This brand is a local company that imports sea food. And recently, they have taken a huge contract from a foreign supplier to import processed fish. Clearly, this is not very good of a market strategy given that our country is surrounded by sea and we have a steady supply of fresh fish year around. That being the case, they have been looking for a a good entry point to enter the local market. --- [[> So this company is behind all this?]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter3/4.png"> Parami: I could also notice that. Many of them have a tainted reputation and have done similar unethical reporting in the past. But the funny thing is some of these outlets actually had a good reputation as a trusted source of information before this incident. Mr. Perera: I see. Well, this shows the fact that any news outlet can change their intentions or can make mistakes. This is a good lesson for media consumers to always use their critical thinking rather than just trusting based on existing reputation alone. But anyway, I give up. Tell me what you found out, Parami. --- [[> Stop guessing and get the answer from Parami->> They have a common sponsor]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/14.png"> ජානකි ගුරුතුමිය : ඔබට ඒ ගැන විශ්වාසද? මේ පණිවිඩ සහ ලිපි හරහා බෙදා හැරිය තොරතුරු මහජනයා කලබලයට පත් කිරීමටයි, බිය සහ ව්‍යාකූලත්වය ඇති කරන්නටයි වැඩි අවධානයක් යොමු කරනවා. මේක වැඩි දර්ශන ගානක් ලබාගන්න සහ අවධානයක් ලබා ලබගන්න කළ සදාචාර විරෝධී මාධ්‍ය උපක්‍රමයක්ද වෙන්න පුළුවන්. හොඳින් හිතලා බලලා නැවත උත්සාහ කරන්න. -- [[> නැවත උත්සහ කරන්න->Why]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/a16.png"> ඔබට මෙම තොරතුරු ලැබුණේ කොහොමද සහ එය මිනිසුන් අතරට යැව්වේ කොහොමද? ඒ විශ්වාස කළ හැකි සහ පිළිගත හැකි මාධ්‍ය වේදිකාවක් හරහාද නැතිනම් නොදන්නා මූලාශ්‍ර හරහාද? --- [[> එය ප්‍රධාන වශයෙන් සිදු කරනු ලැබුවේ එහි මූලාරම්භයක්වත් සොයා ගත නොහැකි නොදන්නා මූලාශ්‍ර භාවිතා කිරීමෙනි.->> It was done mainly through the use of unknown sources that could not be traced down to its originating point]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/16.png">  ඇන්ඩෘ: හරියටම හරි! පුවත්පත් කලාවේ මූලික සාරධර්ම - (text-colour:yellow)[//සත්‍යය, ස්වාධීනත්වය, සාධාරණත්වය සහ වගවීම//] - අපට මඟ පෙන්වනවා. අප ප්‍රකාශයට පත් කරන සෑම වාර්තාවකම මෙම අගයන් මත ගොඩනැගී තිබිය යුතුයි. --- [[> ජනප්‍රියවෙලා තියන කතාවට පටහැනිව ගියත් එහෙම කරන්න ඕනේද?->> Even if it means going against popular narratives?]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/a24.png">  //ඇන්ඩෘ විසින් බොරු ප්‍රවෘත්ති ලෙස සලකුණු කර ඇති සමහර ලිපි සුමුදු කියවයි.// * මෙම ලිපි බොහෝමයක් පොදු දේවල් බෙදාහදා ගන්නා බව ඔහු හඳුනා ගනී: (text-colour:yellow)[//නොමඟ යවන සහ බිය උපදවන සිරස්තල, මිය ගිය මාළු සහ අඬන මිනිසුන් පෙන්වීමට සංස්කරණය කරන ලද පින්තූර, නිවැරදි තොරතුරු සැපයීමට වඩා කටකතා කෙරෙහි වැඩි අවධානයක් යොමු කිරීම, යමෙකු හෝ යම් දේශපාලන පක්ෂයක් මත දොස් පැවරීමට උත්සාහ කිරීම//] යනාදිය මෙහි දක්නට ලැබුණි * ඔවුන් භාවිතා කර ඇති (text-colour:yellow)[//පින්තූර එක්කෝ AI ජනනය කළ හෝ අන්තර්ජාල මූලාශ්‍රවලින් ලබාගත් ඒවා//] බව ඔහුට වැටහුණි. * නිවැරදි, අපක්ෂපාතී සහ අර්ථවත් තොරතුරු සැපයීම අමතක කරමින්, මෙම ලිපි මහජන අවධානය සහ ජනප්‍රියත්වය ලබා ගැනීමට උත්සාහ කරන බව පැහැදිලි විය. --- [[> Clickbait යනු කුමක්ද?->> What is a Clickbait?]] [[> ඉදිරියට යන්න ->> Learning Milestone 2D]]

<img src = "https://afishytale.com/images/20.png"> //After learning about the 5 Ws and H Framework, Bilal tries to apply it to the poisoned fish related stories he has seen so far. * He realized that most of the content he saw being shared were originally posed by individuals and accounts that he did not know and had real credentials. And some of them were screenshots of WhatsApp messages that has been shared in groups with no details about the sender, the date/ time posted or their affiliations. * And many of these stories had conflicting narratives with many inconsistencies as to what the reason behind this situation. Some claimed international consipracies while the others claimed it is an act of God. But all of them had one thing in common and that is the lack of evidence for their claims and asking audience to share the message. * He also realized that some of these posts had actually shared this news much earlier, even before the day of the incident was first witnessed! How can that they knew about this situation even before it took place? Using the 5 Ws and H Framework alongside the CRAAP Test can sometimes help you analyse these incidents even better. //

<img src = "https://afishytale.com/images/22.png"> //After learning about the CRAAP Test, Bilal tries to apply it to the poisoned fish related stories he has seen so far. * He notices that on social media platforms most of the updates to the stories being shared have been populated within a specific timeframe as if they were planned together to be published at the same time. Also, most of the content he saw being shared were originally posed by individuals and accounts that he did not know and had real credentials. * At the same time, the news stories in both social media and newspapers were both lacking any reasonable evidence for their claims. This was concerning as they all had various theories and inconsistencies which made it difficult to understand the real situation correctly. * Also, the intentions behind these news stiries being circulated was mostly to persuade people from consuming fish and at the same time to accuse different parties for what is happening. This was indeed a red flag in Bilal's mind. Using the CRAAP Test alongside the 5 Ws and H Framework can sometimes help you analyse these incidents even better. //

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/26.png">  ඇන්ඩෲ: කහ පුවත්පත් කලාව යනු සංවේදී, අතිශයෝක්තියට පත් වූ සහ සමහර විට සදාචාර විරෝධී ප්‍රවෘත්ති වාර්තා කිරීමේ ශෛලියකි. ඒවා විශාල මුද්‍රණයෙන් සංවේදී සිරස්තල භාවිතය, පින්තූර අධික ලෙස භාවිතා කිරීම, බොහෝ විට හසුරුවන ලද සහ ව්‍යාජ සම්මුඛ සාකච්ඡා සහ නොමඟ යවන සිරස්තල සඳහා කැපී පෙනේ. සමාජ මාධ්‍ය වේදිකාවල සහ වීඩියෝ බෙදාගැනීමේ වේදිකාවල ක්‍රියාත්මක වන බොහෝ (text-colour:red)[//''"ගොසිප් වෙබ් අඩවි"''//] තුළ අපට පෙනෙන්නේ මෙයයි. //''කහ පුවත්පත් කලාව ප්‍රමුඛත්වය දෙන්නේ ප්‍රවෘත්ති විකිණීමට සහ නිවැරදි ප්‍රවෘත්ති වාර්තා කිරීමට වඩා නරඹන්නන් එකතු කිරීමටයි. ''//මෙයින් බොහෝ විට පුවත්පත් කලාවේ අඛණ්ඩතාවයට පහරක් එල්ලවෙයි --- [[> ඉදිරියට යන්න->> Role of journalists]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/37.png"> ජානකී ගුරුතුමිය : නියමයි! එය අපි අනිවාර්යයෙන්ම කරන්න ඕන. අපි විවිධ ප්‍රවෘත්ති සහ මාධ්‍ය ජාල වලට අපේම ලිපියක් ලියමු. අද අපි කතා කරපු දේ අපේ සමාජයේ හැම කෙනෙක්ටම වටිනවා. මෙය අපගේ පාසල් සිසුන්ට විතරක් නෙමේ අපේ ගමේ හැමෝටම වටිනවා. විදුහල්පතිතුමා: විවේචනාත්මක මාධ්‍ය සාක්ෂරතාව පිළිබඳ වැඩමුළුවක් අපිට සංවිධානය කරන්න පුලුවන් වගේම වැරදි තොරතුරු සහ නොමග යවන තොරතුරුවලට යොමු වීමේ අහිතකර බලපෑම පැහැදිලි කරලා දෙන්න පුළුවන්. මෙය අපේ පාසල් සිසුන්ට විතරක් නෙමෙයි, අපගේ ප්‍රදේශයේ ප්‍රජාවටත් බොහෝ වටීවි. අපිට ප්‍රාදේශීය මාධ්‍ය ආයතන, ආගමික නායකයින්, ව්‍යාපාරික ප්‍රජාව, මහජන සෞඛ්‍ය නිලධාරීන් සහ ප්‍රජා පොලිස් ඒකක වගේ වෙනත් පාර්ශ්වකරුවන්ද උදව් කරගන්න පුලුවන්. බිලාල්: ඒ වගේම අපි ඉගෙන ගත්ත ක්‍රම සහ මෙවලම් පාවිච්චි කරමින් නිරන්තර මාධ්‍ය නිරීක්ෂණ සමග මේ සිද්ධිය විමර්ශනය කරගෙන යන්න පුළුවන්. කටකතා වලට වැඩි යමක් දැනගන ඉන්නත් සහ තත්වය පිළිබඳව අනිත් අයව දැනුවත් කරන්නත් මේක අපිට උදව් වෙයි.. --- [[> ඉදිරියට යන්න->> Learning Milestone 4]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter3/a7.png">  Mr. Perera: Exactly! People should know that when they get the news from an outlet, it might not always be the full story - or even may not be the most accurate one. //''(text-colour:yellow)[Yellow Journalism and media biases caused by non-transparent media ownership and media censorship] ''//have always been influencing our journalistic rigor. But nowadays, with more complex challenges and technologies out there, it is very easy to get lost under all these. So, it is also the responsibility of every citizen to hold media institutions accountable! --- [[> Let's review what you learned!]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/30.png"> බිලාල්: කොහොම වුනත්, නිවැරදි තොරතුරු සොයා ගන්න පුළුවන් මොකක් හරි නීතිමය වැඩපිලිවලක් තියනවානම් මේක තවත් පහසුයි. වගකිව යුතු හෝ යම් යම් කාරණා භාරව සිටින සමාගම්වලින් හා සංවිධානවලින් අපට කෙලින්ම තොරතුරු ඉල්ලන්න පුලුවන්නම්, අපිට මේක සිදුකරන එක පහසුවෙයි . විදුහල්පතිතුමා : ඇත්තටම බිලාල්, එහෙම නීතියක් තියෙනවා. රජය විසින් ඕනෙම පුද්ගලයෙකුටහරි සංවිධානයකටහරි තමන්ට බලපාන කරුණුවලට අදාළ තොරතුරු ඉල්ලා සිටින්න පුලුවන් විදිහට හදපු නීතියක් තියනවා. මේක'' "තොරතුරු දැනගැනීමේ අයිතිය"'' ලෙස හඳුන්වනවා. කෙටියෙන් අපි මේකට කියන්නේ තොරතුරු දැනගැනීමේ //( RTI) පනත //කියලයි. ජානකී ගුරුතුමිය : ඔව්, මේ පනත 2016යේ ආරම්භ කරලා තියෙන්නෙ. එදා ඉදන් රටේ ඕනම තැනක ඉදන් තොරතුරු ඉල්ලීලමක් මේකෙන් කරන්න පුලුවන්. මේකෙන් තොරතුරු දැනගැනීමෙ අයිතිය පිලිබද කොමිසමකුත් ස්ථාපිත කරලා තියනවා. මෙය මාධ්‍යවේදීන්ට, ප්‍රවෘත්ති නිර්මාණකරුවන්ට සහ වගකිවයුතු ඕනෑම පුරවැසියෙකුට අපගේ සමාජයේ යහපත සඳහා භාවිතා කරන්න පුළුවන් ඉතා ප්‍රබල සම්පතක්. --- [[> නමුත් තොරතුරු දැනගැනීමේ ( RTI) පනත ක්‍රියාත්මක වන්නේ කෙසේද?->> But how does the RTI Act work?]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/19.png"> ජානකි ගුරුතුමිය : 5 Ws සහ H රාමුව කියන්නේ ව්‍යාජ ප්‍රවෘත්ති අන්තර්ගතයන් හඳුනා ගන්න, ලෝකේ පුරාම භාවිතා කරන වඩාත් ප්‍රසිද්ධ ක්‍රමවලින් එකක්. සරලව කියනවනම්, W පහ සහ H අකුරෙන් කියවෙන්නේ මාධ්‍ය වේදිකාවක දකින ඕනෑම ආකාරයක තොරතුරු විශ්වාස කිරීමට හෝ ප්‍රතිචාර දැක්වීමට කලින් ඔබ ඔබෙන්ම අසාගත යුතු ප්‍රශ්න 6 ක්. මේකෙන් ඔයාට තොරතුරු අසත්‍යද කියලා වඩා හොඳ අදහසක් ලබා ගන්නයි ඒවා වඩාත් හොඳින් පිළිබිඹු කරන්නයි ඉඩ සලසනවා. එම ප්‍රශ්න 6 තමයි : 0. (text-colour:yellow)[W1] තොරතුර මුලින්ම ඉදිරිපත් කරේ කවුද? 0. (text-colour:yellow)[W2] හිමිකම සම්බන්ධයෙන් ඇති අයිතිය කුමක්ද? 0. (text-colour:yellow)[W3] මෙම තොරතුරු ප්‍රකාශයට පත් කළේ කවදාද? 0. (text-colour:yellow)[W4] මේ තොරතුරු වල පටන් ගැන්ම කොහේද? 0. (text-colour:yellow)[W5] මෙම තොරතුරු නිර්මාණය කර ඇත්තේ ඇයි? සහ, 0. (text-colour:yellow)[H] තොරතුරු ලබා ගත්තේ හෝ බෙදා හැරියේ කොහොමද? මේකෙදී, මේ ප්‍රශ්න කිරීමේ ක්‍රමය භාවිතා කරලා පුවත්පත් වල, සමාජ මාධ්‍යවල පළවෙන විෂ සහිත මාලුන්ගේ කතාව එහි තියෙන නොගැලපෙන තැන් සහ අසාධාරණ තැන් අදුනාගන හරියට අධ්‍යනය කරන්න පුලුවන්. --- [[> මිය යන මාළු සම්බන්ධ පුවත් සඳහා 5 Ws සහ H රාමුව යොදන්න->> Begin exercise 2]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/25.png">  ඇන්ඩෲ: සංවේදීකරණය යන්නෙන් අදහස් කරන්නේ නිරවද්‍යතාව සහ සමබර වාර්තාකරණය මගහරිමින්, මහජන උනන්දුව, උද්දීපනය හෝ කෝපය අවුලුවාලීමට අදහස් කරන ආකාරයට ප්‍රවෘත්ති හෝ තොරතුරු ඉදිරිපත් කිරීමේ පුරුද්දයි. ඔබට (text-colour:yellow)[//අතිශයෝක්තිය, චිත්තවේගීය ස්වරය, බිය උපදවා ගැනීම, අතිශය සරල කිරීම, ගැටුම්කාරී හෝ මතභේදාත්මක මාතෘකා//] සහ එවැනි සමාන ගති ලක්ෂණ සෙවීමෙන් සංවේදී අන්තර්ගතයන් හඳුනා ගත හැකිය. ඔවුන් බොහෝ විට අවධානය ආකර්ෂණය කර ගැනීම සඳහා clickbaits සහ ප්‍රකෝපකාරී හෝ නොමඟ යවන සිරස්තල සහ අවධානය ලබා ගැනීමට පමණක් අදාළ නොවන රූප හෝ චිත්‍රක භාවිතා කරනවා. සුමුදු: මේකෙන් අපේ සමාජය ඇතුළේ ගොඩක් ප්‍රශ්න ඇති වෙන්න පුළුවන්... ඇන්ඩෘ: ඔව්. ප්‍රවෘත්ති සංවේදනය මගින් සිදුවීම් සහ ප්‍රශ්න පිළිබඳ මහජන අවබෝධය විකෘති කළ හැකිය. ඔවුන් වැදගත් නමුත් අඩු කුතුහලය ඇති නොකරන ප්‍රවෘත්ති වලින් අවධානය වෙනතකට යොමු කරන අතර ප්‍රවෘති කලාව සහ මාධ්‍ය ආයතන කෙරෙහි විශ්වාසය පලුදු කරයි. --- [[> ඔබ ඉගෙනගත් කරුණු භාවිතයෙන් සංවේදිකරණයට යොමුව ඇති තොරතුරු හඳුනාගන්න ->> Try using these new learnings to recognize sensationalized content]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/22.png">  ඇන්ඩෲ: ක්ලික්බේට් (clickbait) යනු අදාළත්වයක් නැති තොරතුරු වෙත ජනතාවගේ අවධානය ආකර්ෂණය කර ගැනීම සඳහා නිර්මාණය කර ඇති සිරස්තල වේ. මේවා බොහෝ දුරට ඩිජිටල් මාධ්‍යවල දක්නට ලැබේ. ක්ලික්බේට් (clickbait) හි මූලික ඉලක්කය වන්නේ වෙබ් ගමනාගමනය උත්පාදනය කිරීම සහ පිටු බැලීම් වැඩි කිරීමයි. එය ඉහළ වෙළඳ ප්‍රචාරණ ආදායමක් හෝ වෙනත් ආකාරයේ මුදල් ඉපැයීමට හේතු විය හැකියි. (text-colour:yellow)[//සංවේදී වචන භාවිතය, චිත්තවේගීය ප්‍රේරක, ප්‍රකෝපකාරී හෝ කම්පන සහගත ප්‍රකාශ සහ මතභේදාත්මක වාක්‍ය ඛණ්ඩය//] මගින් මේවා පහසුවෙන් හඳුනාගත හැකියි. බොහෝ අය තර්ක කරන්නේ ක්ලික්බේට්, පුවත්පත් කලාවේ ගුණාත්මක භාවය පිරිහීමට ලක් කරන බව අතර එය සදාචාරාත්මක වාර්තාකරණයට වඩා සංවේදිකරණය කෙරෙහි අවධානය යොමු කරන බවයි. විශේෂයෙන්ම පුවත්පත් කලාවේ සහ ප්‍රවෘත්ති වාර්තාකරණයේ clickbait ශිල්පීය ක්‍රම භාවිතා කිරීමේ ආචාර ධර්ම පිළිබඳව අඛණ්ඩ විවාදයක් පවතී. --- [[> අපි clickbait මාතෘකා සඳහා උදාහරණ කිහිපයක් බලමු->> Let's look at some sample clickbait titles]]

<img src = "https://afishytale.com/images/chapter3/11.png"> Mr. Perera: Usually, this should be publicly available information. You can do a web search to find most of these details. But it's also quite difficult to find sometimes. You should also check out the Ministry of Mass Media's website from time to time as they publish a lift of registered media outlets every year. Parami: Amazing, this indeed is super helpful! --- <a href='https://media.gov.lk/' target='_blank'>> Check out Sri Lanka's Ministry of Mass Media website</a> [[> Continue->> Learning Milestone C2]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/a11.png"> මෙම පුවත් අන්තර්ගතයේ සහ විශේෂයෙන්ම සමාජ මාධ්‍ය සහ කතාබස් යෙදුම්වල සංසරණය වන තොරතුරුවල කතුවරයා/ නිර්මාතෘ කවුද ? --- [[> අන්තර්ගතයේ කතුවරයා/නිර්මාතෘවරයා පහසුවෙන් හඳුනාගත හැකිය->WhoY]] [[> අන්තර්ගතයේ කතුවරයා/නිර්මාතෘවරයා පහසුවෙන් හඳුනාගත නොහැකිය->What]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/1.1.png"> * (text-colour:orange)[''බිලාල්:''] //18 හැවිරිදි තරුණ පාසල් ශිෂ්‍යයෙක් වන බිලාල් ප්‍රාදේශීය විද්‍යාලයක උසස් පෙළ (උසස් පෙළ) හදාරමින් සිටී. ප්‍රදේශීය ධීවර ප්‍රජාවට අයිති ඔහු තම ප්‍රජාවට බලපාන සමාජයීය ගැටළු ගැන ඉතාමත් උනන්දුවන අතර ඔහුගේ පුරවැසි වගකීම් පිලීබඳ නිතරම දැනුවත්ව කටයුතු කරයි. ඔහු සත්‍යය අගය කරන අතර තාර්කිකව හා සදාචාරාත්මකව ලෝකය තේරුම් ගැනීමට උත්සාහ කරයි.// * (text-colour:orange)[''සුමුදු:''] //සුමුදු යනු නැගීඑන නව පරපුරේ උද්‍යෝගිමත් පුරවැසි මාධ්‍යවේදියෙකි. ඔහු ජිවත්වන වෙරළාසන්න නගරයේම ප්‍රාදේශීය පුවත්පත් ආයතනයක තම ප්‍රථම රැකියාව ආරම්භ කළ සුමුදු, සත්‍යයවාදී හා සදාචාරාත්මක පුවත්පත් කලාවට දැඩි ලෙස කැපවී සිටී. ප්‍රජාමුලික මතයන් සහ සත්‍යාපනය කරන ලද තොරතුරැ සහ මානුෂිය කතන්දර හෙළිදරව් කිරීමටත් එමගින් නිතර ඇසෙන ප්‍රසිද්ධ ආඛ්‍යානයන් අභියෝගයට ලක්කිරීමටත් සුමුදු කැපවීමෙන් වැඩකරයි.// * (text-colour:orange)[''Mr. පෙරේරා:''] //Mr. පෙරේරා යනු පළපුරුදු මාධ්‍ය ප්‍රවීණයෙක් සහ ප්‍රමුඛ ජාතික රූපවාහිනී මධ්‍යස්ථානයක ප්‍රවෘත්ති අධ්‍යක්ෂකවරයෙක් වේ. පුවත්පත් කලාවේ වසර 30කට වැඩි පළපුරුද්දක් ඇති ඔහු විකාශන මාධ්‍ය ක්ෂේත්‍රයේ අතීත සහ නූතන පෙරළිය සියැසින් දැක ඇත. ඔහු දැනට වැඩකරන මාධ්‍ය ආයතනය ප්‍රදේශයේ දේශපාලන නායකයෙකුට හිමිවුවත්, පුද්ගලිකවම පෙරේරා මහතා සදාචාරාත්මක පුවත්පත් කලාව සහ සත්‍යය වෙනුවෙන් දැඩි ලෙස පෙනී සිටී.// //''ඔබ දැන ගැනීමට කැමති කාගේ කතාවද?''// --- [[> කතාව 1: බිලාල්->> Story 1: Bilal]] [[> කතාව 2: සුමුදු->> Story 2: Sumudu]] //> කතාව 3: පෙරේරා මහතා | //''Locked''

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/a3.png"> බිලාල් : සමාජ මාධ්‍යක දැක්ක වීඩියෝ එකකින් තමයි මන් ඒ ගැන දැනගත්තේ. වැරදි තොරතුරු සහ නොමග යවන තොරතුරු යන දෙකම යම් තාක් දුරකට සමාන වුනත් ඒ දෙකේ අර්ථයෙන් වෙනස්. ජානකි ගුරුතුමිය : අපූරුයි බිලාල් ! එය හරියටම හරි. මාත් තව පොඩ්ඩක් විස්තර කරන්නම්. --- [[> විස්තරයට සවන් දෙන්න->> No, what is that?]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/4.png"> විදුහල්පතිතුමා : හොඳයි! එහෙනම් බිලාල් දවල් ආහාර විවේකයේදී හමුවෙමු. //මෙයට එකඟ වී බිලාල් නැවත පංතිකාමරය බලා පිටත් වෙයි.// --- [[> දිවා ආහාර විවේක වේලාව තෙක් රැඳී සිට විදුහල්පති කාර්යාලයට යන්න->> Meeting the principal]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/a21.png"> ''අති විශිෂ්ටයි !'' ඔබ මාධ්‍ය සාක්ෂරතාවයේ මූලික පාඩම් කිහිපයක් පිළිබඳව දැන් අවබෝධයක් ලබාගෙන තිබේ. * වැරදි තොරතුරු: ප්‍රේක්ෂකයන්ට හානියක් කිරීමට හෝ රැවටීමට කිසිදු චේතනාවකින් තොරව වැරදීමකින් ප්‍රචාරණය කරන ලද අසත්‍ය තොරතුරු. * නොමග යවන තොරතුරු: ප්‍රේක්ෂකයන්ට හානියක් කිරීමට හෝ රැවටීමට හිතාමතාම ප්‍රචාරණය කරන ලද අසත්‍ය තොරතුරු. --- [[> "වැරදි තොරතුරු සහ නොමග යවන තොරතුරු පිළිබඳ මුලික කරුණු!” යන පදක්කම දිනා ගෙන ඉදිරියට යන්න. ->How do we identify misinformation and disinformation?]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/35.png"> ඉන්න! ඔබට ඒ ගැන විශ්වාසද ? සමාජ මාධ්‍ය හරහා හෝ වෙනත් ක්‍රමයකින් ගොඩ දෙනෙක්ට යැවීමෙන් යාලුවා සතුටු විය හැකියි. තවද එය ඔබට ක්ෂණික කීර්තියක් හෝ ප්‍රතිචාරයක් ලබා දිය හැක. ඒත් තියෙන තත්වය ගැන හරි දැනුමක් නැතුව මෙහෙම කරන එකද නිවැරදි ක්‍රියාව? සමහර විට, මෙම තත්වයට ඉතා ඉක්මනින් ප්‍රතිචාර නොදක්වා යම් කාලයක් රැඳී සිට තවත් තොරතුරු සොයා බැලීම වඩාත් සුදුසු වේ. අපි රැඳී සිට තවත් තොරතුරු දැන ගනිමු. --- [[> අපි නැවතත් උත්සහ කරමු!->> How are they going to survive this?]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/14.png"> ජානකි ගුරුතුමිය : ඔබට ඒ ගැන විශ්වාසද? හොඳින් හිතල බලන්න. අඳුනන ආයතනයක් හරි මේ තොරතුරුවල වගකීම ගන්න කතුවරෙක් හරි නැති අහඹු සමාජ මාධ්‍ය පළ කිරීම්, බෙදාගත් කතාබස් පණිවිඩ සහ පුවත්පත් ලිපි වලින් බෙදා හැරිය තොරතුරු, විශ්වාස කළ හැකි මූලාශ්‍ර විදියට සලකන්න බැහැ. -- [[> නැවත උත්සහ කරන්න->> Auth2]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/a8.png"> සිද්ධිය පිළිබඳ පුවත් ලිපි සහ සමාජ මාධ්‍ය පළ කිරීම් නිවැරදි සාක්ෂි මගින් තහවුරු වූ ඒවාද? --- [[> ඔව් ->> Accuracy1]] [[> නැත ->> Accuracy2]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/11.png">  ඇන්ඩෘ: හරි! කඩිනම් නිවැරදි කිරීම් ප්‍රේක්ෂකයින් සමඟ විශ්වාසය ගොඩනඟනවා වගේම වගවීම සහ සත්‍යය සඳහා කැපවීම පෙන්නුම් කරනවා. මාධ්‍යවේදීන් හෝ ප්‍රවෘත්ති නිර්මාණය කරන්නන් විදිහට,අපේ වැරදි වලට වගකීම අපි ගන්න ඕනා වගේම ඒවා නිවැරදි කරන එකත් අපේ වගකීමක්. ඒක ලැජ්ජාවට හේතුවක් නෙමෙයි. ඒ වෙනුවට, ඒවගේ වැරදි හරිගැස්සීමත් වගකීම භාර ගැනීම වගවීම සහ විනිවිදභාවය සඳහා අපගේ කැපවීම පෙන්නුම් කරනවා. සුමුදු: මට තේරුණා! මේකෙන් මට ඇත්තටම පහසුවක් දැනෙනවා ඇන්ඩෲ. මොකද, මාධ්‍යවේදීන් විදිහට අපිට අපේ වචන ආපහු ගන්න බැරි බවේ බර සහ වැරදි වැටහීම එක්තරා ආකාරයකින් ඉවත් කරනවා. බොහෝ මාධ්‍යවේදීන්ට ඔවුන්ගේ වැරදි ආමන්ත්‍රණය කිරීමට සහ ඒවා ගැන විනිවිදභාවයෙන් සිටීමට අපහසු බවක් දැනෙනවා. මම හිතන්නේ නැහැ මට දැන් මෙහෙම දැනෙයි කියලා. --- [[> ලිපිය සඳහා ඡායාරූප තෝරන්න->> Select the photos for the article]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/a5.png"> සිද්ධිය සම්බන්ධයෙන් දැනට සංසරණය වන පුවත් ලිපි සහ සමාජ මාධ්‍ය පුවත් යාවත්කාලීන යැයි ඔබ සිතනවාද? --- [[> ඔව්->> RelYes]] [[> නැත->> No]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/14.png"> විදුහල්පතිතුමා : ඒත් ජානකි ගුරුතුමිය, තව දෙයක් තියෙනවා. කොහොමද අපි වැරදි තොරතුරු හා නොමග යවන තොරතුරු හදුනාගන්නේ ? ගොඩක් වෙලාවට, අපිට ලැබෙන තොරතුරු වලින් මේවා වෙන් කරගන්න අමාරුයි.. දෙයක් ඇත්තද බොරුද කියලා හොයන්න අමාරුයි. ජානකි ගුරුතුමිය : ඒක ඇත්ත. මම ගොඩක් දැකලා තියනවා; මේවාගේ තොරතුරු වල ඇතුලත් දේවල් වෙන් කරගන්න හරිම අමාරුයි. විශේෂයෙන්ම, හිතාමතාම මිනිස්සු නොමඟ යවන්න හදපු වැරදි තොරතුරු ඉතා උපක්‍රමශීලී වෙන්න පුලුවන්. මම, සාමාන්‍ය භාවිතයක් විදිහට ව්‍යාජ තොරතුරු හඳුනා ගන්න ප්‍රධාන ක්‍රම දෙකක් භාවිතා කරනවා.''“5 Ws සහ H රාමුව”'' ගැන හරි ''“CRAAP පරීක්ෂණය”'' ගැන බිලාල් අහල තියෙනවද? --- [[> 5 Ws සහ H රාමුව යනු කුමක්ද?->> What is 5 Ws and H Framework?]] [[> CRAAP පරීක්ෂණය පිළිබඳ කිව හැකිද?->> Can you explain the CRAAP Test?]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/35.png"> //ඔබට එය ඇත්තටම විශ්වාසද? පුවත්පතක කීර්තිනාමය බොහෝ විට පළුදු වන්නේ ඔවුන් වැරදි තොරතුරු ප්‍රකාශයට පත් කරන බව මිනිසුන් දකිනා විට සහ එම වැරදි නිවැරදි නොකර සිටීමෙනුයි. දෝෂ නොසලකා හැරීම විශ්වසනීයත්වයට හානි කරයි. වැරදි නිවැරදි කිරීම විනිවිදභාවය සහ අඛණ්ඩතාව පෙන්නුම් කරයි.// --- [[> අපි තවත් වරක් උත්සාහ කරමු ->> Corrections]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter2/a18.png">  ''//සුබ පැතුම්!//'' ඔබ සදාචාරාත්මක අන්තර්ගත නිර්මාණය (content creation) සහ පුවත්පත් කලාවේ මූලික වටිනාකම් කිහිපයක් ඉගෙන ගෙන ඇත! * ප්‍රවෘත්ති වාර්තා කිරීමේදී සහ බෙදාගැනීමේදී ඉක්මන් භාවයට වඩා සත්‍යයට සහ නිරවද්‍යතාවයට ප්‍රමුඛත්වය දීම. * බහු මූලාශ්‍ර සහ ප්‍රමුඛ නොවන (non-dominent) කථාවලට සවන් දීමෙන් සාධාරණත්වය සහ අපක්ෂපාතීත්වය සමතුලිත කිරීම --- [[> "සත්‍යය සහ නිරවද්‍යතාවයට ප්‍රමුඛත්වය දීම" සහ "සාධාරණත්වය සහ අපක්ෂපාතීත්වය තුලනය!", කුසලාන රැගෙන ඉදිරියට යන්න->> Corrections]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter3/9.png">  ''Great Job!'' You have learned very important facts about Censorship & Self-censorship for Transparent Media! * Censorship and Self-censorship can lead to reductions of transparency in news reporting as the audiences are refrained from knowing the complete details relating specific incidents. * Identify what can cause censorship and self-censorship within media landscapes and stand against such influences. --- [[> Collect the "Preventing Censorship & Self-censorship for Transparent Media!" badge and continue->> These are really helpful. I think I can use them in my everyday work now]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/26.png"> ජානකී ගුරුතුමිය: ඇත්තෙන්ම! සත්‍යාපනය සහ කරුණු පරීක්‍ෂා කිරීමේ කාර්යයන් කරන්න අන්තර්ජාලයෙන් අපිට පාවිච්චි කරන්න පුලුවන් ක්‍රම කීපයක්ම තියනවා. උදාහරණයක් විදිහට, මුහුදේ මිය ගිය මාලු ගැන පළවුණ පින්තූර ගැන හිතන්න. මට තේරුනා ඒවා මේ සිද්ධියට කිසි අදාළත්වයක් නැහැ කියලා. මේවා අවුරුදු ගණනාවකට කලින් විවිධ රටවල් වලින් ලබාගත්තු පින්තූර කීපයක්. ''"ප්‍රතිලෝම රූප සෙවීම (reverse image search)"'' කියන මේ ක්‍රමය ‍යොදාගන මේ රූප ඇත්තද කියලා හොයාගන්න පුලුවන්. ප්‍රතිලෝම රූප සෙවීම කියන්නේ ප්‍රශ්නකාරී පින්තූරයක් යොදාගන ඒවගේ සමාන පින්තූර හොයාගන්න පුලුවන් ක්‍රමයක්. මේ සේවාව ගන්න ඔනේ වෙබ් අඩවියට ගිහින් අවශ්‍ය පින්තූරය උඩුගතකරන්න ඕනේ. එතකොට මේ රූපය මීට කලින් පාවිච්චි කරලා තියෙන්නේ කොතැනකද කියලා වගේම මේක පරීක්‍ෂා කරන කතාවට අදාළ රූපයක්ද කියලා පෙන්නනවා. //Google Images, TinEye සහ Yandex Images// වැනි වේදිකාවන් මෙම සේවාව නොමිලේ ලබා දෙනවා. --- <a href='https://images.google.com/' target='_blank'>> Google Image reverse image වෙබඩවියට පිවිසෙන්න</a> <a href='https://tineye.com/' target='_blank'>> Tin Eye Reverse Image වෙත පිවිසෙන්න</a> <a href='https://yandex.com/images/' target='_blank'>> Yandex Images Reverse Image වෙත පිවිසෙන්න</a> [[> තවත් කරුණු පරීක්ෂා කිරීමේ මෙවලම් දැන ගැනීම සඳහා ඉදිරියට යන්න->> Continue to more fact checking tools]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter3/a4.png">  //While Mr. Perera is reviewing these submissions, Parami, a Junior Investigative Reporter of the team, entered the room. // Parami: Mr. Perera, I have good news! Our investigation team managed to find some good leads about this poisoned fish case. With this, we have enough evidence to say that this is another incident of disinformation. Mr. Perera: Oh, Parami. Well done! But I think we will have to wait on that. Sit down, I will tell you why. --- [[> Listen to what Mr. Perera has to say]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/a12.png"> අප මෙතෙක් දැක ඇති ලිපි සහ සමාජ මාධ්‍ය පළ කිරීම් සහ කතාබස් පණිවිඩවල ඇති ප්‍රධාන ප්‍රකාශය කුමක්ද? --- [[> තත්ත්වය තවමත් අපැහැදිලි බැවින් කලබල නොවන්නැයි ජනතාවට උපදෙස් දෙයි.->WhatY]] [[> මුහුදු ජලය විෂ සහිත බැවින් මාළු ආහාරයට නොගන්නා ලෙස ජනතාවට උපදෙස් දෙයි->When]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/14.png"> ජානකි ගුරුතුමිය : ඔබට ඒ ගැන විශ්වාසද? ඔවුන් ප්‍රවර්ධනය කළ යුතු ප්‍රධාන පණිවිඩය මේක විය යුතු වුනත්, අවාසනාවකට අපි මෙතෙක් දැකලා තියෙන තොරතුරු බොහෝ දුරට මේ කියමනට විරුද්ධයි. හොඳින් හිතලා බලලා නැවත උත්සාහ කරන්න. -- [[> ආපසු ගොස් නැවත උත්සහ කරන්න->What]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/a13.png"> මෙය ප්‍රකාශයට පත් කර මහජනතාවට පළ කර ඇත්තේ කවදාද? මෙය වැරදීමකින් නැවත මතුවන පැරණි තොරතුරක් වෙන්නට පුලුවන්ද? --- [[> තොරතුරු බොහොමයක් කතාබස් පණිවිඩ සහ මාධ්‍ය ජාල හරහා බෙදා හැරිය බැවින් ප්‍රකාශන වේලාවන් සම්බන්ධව අපිට සහතික කළ නොහැක->WhenY]] [[> ඒ ගැන අදහසක් ගන්න අපිට පුවත්පත් සහ සමාජ මාධ්‍ය පුවත්වල වල ප්‍රකාශන දිනය පරීක්ෂා කරන්න පුළුවන්->WhenY]] [[> මේ සියලු තොරතුරු ගලා එන්නට පටන් ගත්තේ ඊයේ පෙරේදා මසුන් මැරීමේ තත්ත්වය ඇති වීමත් සමඟම නිසා මෙය කාලෝචිත තොරතුරක් බව අපට සහතික කළ හැක->WhenY]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/14.png"> ජානකි ගුරුතුමිය : අහ්හ්... මේකෙදි ඔය විකල්ප ඔක්කොම හරි. කොහොම වුනත්, එකේ වලංගුභාවය සහ නිරවද්‍යතාවය පිළිබඳ හොඳ අවබෝධයක් ලබා ගන්න ප්‍රවෘත්ති/තොරතුරු පළ කළේ කවදාද කියන එක තහවුරු කරන එක ඉතා වැදගත්. --- [[> ඉදිරියට යන්න->Where]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/a14.png"> මෙම තොරතුරු මුලින්ම පටන් ගැනුනේ කොහෙන්ද? එය මුලින්ම කර්තෘ ප්‍රකාශයට පත් කළේ /නිර්මාණය කළේ කොතැනදැයි ඔබ දන්නවාද? --- [[> නැහැ, සමාජ මාධ්‍යවල දකින පුවත් සහ පණිවිඩ ගැන අදහසක් ගන්න අමාරුයි->Why]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/14.png"> ජානකි ගුරුතුමිය : ඔබට ඒ ගැන විශ්වාසද? හොඳින් හිතලා බලලා නැවත උත්සහ කරන්න. අපිට ලැබෙන බොහෝ සමාජ මාධ්‍ය පුවත් සහ කතාබස් යෙදුම්වලින් ලැබෙන පණිවිඩවල නිවැරදි කතුවරයා අපිට නිශ්චිතවම හඳුනාගන්න පුළුවන්කමක් නැහැ. විශේෂයෙන් ඔබට සමූහයක් තුළින් පණිවිඩ ලැබෙනකොට සහ කිහිප වතාවක් යොමු කළ පණිවිඩ වල, මුල් නිර්මාතෘ හෝ කතුවරයා කවුද කියලා දැන ගන්න ක්‍රමයක් නැහැ. --- [[> ආපසු ගොස් නැවත උත්සහ කරන්න->> Who]]

<img src = "https://a-fishy-tale.web.app/images/chapter1/a15.png"> මෙම තොරතුරු නිර්මාණය කිරීමට හේතුව කුමක් වෙන්න පුලුවන්ද? --- [[> දැනුම ලබා දී දැනුවත් කිරීම් සඳහා ->> To educate and make awareness]] [[> ජනතාව නොමග යැවීම සඳහා ->> To persuade and mislead]]